زندگی نباتی چیست و آیا قابل درمان است؟ (نحوه مراقبت از بیمار)
زندگی نباتی حالتی است که فرد بیدار است اما نشانه های هوشیاری ندارد و چشم ها فقط باز است و مانند افراد عادی در فواصل زمانی منظم می خوابد و از خواب بیدار می شود. فردی که زندگی نباتی دارد واکنش های اولیه مانند چشمک زدن یا بستن چشم ها در اثر شنیدن صدای بلند یا کشیدن دست ها در اثر فشار یا ضربه را دارد، اما نمی تواند کارهای فکری یا آگاهانه را انجام دهد. این بیماران توانایی حرف زدن و صحبت ندارند، نمی توانند بدنشان را تکان دهند، یا در پاسخ به محرک های دردناک جابجا شوند و حرکت کنند. در این مقاله از بیچشک با ما همراه باشید تا بیشتر زندگی نباتی و علائم و علت بروز آن آشنا شوید.
زندگی نباتی چیست؟
زندگی نباتی وضعیتی است که در آن فرد زنده است، اما هیچ نشانه ای از آگاهی یا درک محیط ندارد. به زبان ساده، ممکن است چشم های فرد باز باشد، نفس بکشد و حتی حرکت های غیرارادی انجام دهد، اما هیچ واکنش هدفمند یا آگاهانه ای نسبت به اطراف نشان نمی دهد.
برای مثال، فرد در زندگی نباتی ممکن است خواب و بیداری داشته باشد (یعنی چشم ها گاهی باز و بسته شوند)، اما نمی تواند صحبت کند، سؤال ها را پاسخ دهد یا با دیگران ارتباط برقرار کند. حرکت هایی مانند پلک زدن، چرخیدن چشم ها یا حتی حرکات بدن ممکن است دیده شود، اما این حرکات معمولاً غیرارادی و بدون قصد هستند. از نظر جسمی، بدن فرد عملکرد های پایه مانند تنفس، ضربان قلب و هضم غذا را دارد، اما معمولاً نیاز به مراقبت های ویژه دارد، مثل تغذیه از طریق لوله، جلوگیری از زخم بستر و مراقبت های پزشکی دیگر.
چه عواملی باعث زندگی نباتی می شود؟
وقتی مغز آسیب می بیند، توانایی آن در پردازش اطلاعات، حفظ هوشیاری و برقراری ارتباط با بدن و محیط اطراف به شدت کاهش پیدا می کند. این آسیب ها می توانند ناشی از وقایع مختلفی باشند که باعث می شوند بخش های حیاتی مغز، مخصوصاً مناطقی که مسئول هوشیاری و کنترل عملکرد های حیاتی هستند، به خوبی عمل نکنند یا کاملاً از کار بیفتند. در نتیجه، فرد وارد حالتی می شود که بدن او زنده است اما مغز دیگر قادر به درک یا پاسخگویی به محیط نیست؛ یعنی به اصطلاح در وضعیت زندگی نباتی قرار می گیرد. در ادامه به بررسی مهم ترین عواملی که باعث چنین آسیب هایی و در نهایت زندگی نباتی می شوند، می پردازیم:
- تصادف رانندگی یا سقوط از ارتفاع
- سکته مغزی شدید
- ایست قلبی و کمبود اکسیژن مغزی
- مسمومیت های دارویی یا مواد مخدر
- عفونت های شدید مغزی مانند مننژیت یا انسفالیت
به نقل قول از: brainfoundation.org.au
A person in a vegetative state may open their eyes, wake up and fall asleep at regular intervals and have basic reflexes, such as blinking when they’re startled by a loud noise, or withdrawing their hand when it’s squeezed hard. They’re also able to regulate their heartbeat and breathing without assistance.
ترجمه: فردی که در حالت نباتی است ممکن است چشمان خود را باز کند، از خواب بیدار شود و در فواصل منظم به خواب برود و رفلکس‌های اولیه‌ای مانند پلک زدن هنگام وحشت زدگی از صدای بلند یا عقب کشیدن دست خود هنگام فشار شدید داشته باشد. آنها همچنین قادر به تنظیم ضربان قلب و تنفس خود بدون کمک هستند.
منبع : https://brainfoundation.org.au/disorders/vegetative-state
زندگی نباتی چقدر طول می کشد؟
این موضوع به آسیب مغزی و شرایط فردی بستگی دارد. برخی بیماران ممکن است ظرف چند هفته یا چند ماه به هوشیاری بازگردند، اما برخی دیگر ممکن است برای همیشه در این وضعیت بمانند. پزشکان معمولاً پس از گذشت ۳ تا ۱۲ ماه، اگر هیچ نشانه ای از بهبود دیده نشود، وضعیت را زندگی نباتی دائمی (Permanent Vegetative State) اعلام می کنند.
چگونه وضعیت زندگی نباتی تشخیص داده می شود؟
تشخیص وضعیت زندگی نباتی یکی از حساس ترین و پیچیده ترین مراحل در پزشکی است، زیرا پزشکان باید مطمئن شوند که فرد واقعاً هیچ آگاهی ای نسبت به محیط اطراف ندارد. برخلاف تصور، اینکه کسی چشمانش باز باشد یا گاهی حرکت کند، به تنهایی به معنای آگاه بودن نیست. بنابراین، برای تشخیص دقیق، پزشکان نیاز دارند تا رفتارهای بیمار را با دقت بررسی کرده و اطمینان پیدا کنند که هیچ پاسخ هدفمندی به محرک های محیطی وجود ندارد. این کار نیازمند زمان، دقت بالا و استفاده از ابزارهای پیشرفته است تا زندگی نباتی از حالت هایی مثل کما یا وضعیت های دیگر مغزی تشخیص داده شود. در ادامه، مهم ترین روش هایی که برای تشخیص این وضعیت استفاده می شوند را معرفی می کنیم:
- معاینه نورولوژیک توسط پزشک متخصص مغز و اعصاب
- بررسی واکنش های ساده مانند درد، نور، صدا
- استفاده از دستگاه‌هایی مانند EEG (بررسی فعالیت های مغز)
- MRI یا CT Scan مغز برای مشاهده ساختار و میزان آسیب
در برخی موارد، تشخیص ممکن است زمان بر باشد و پزشکان نیاز به گذر زمان و بررسی های متعدد دارند.
آیا درمانی برای زندگی نباتی وجود دارد؟
زندگی نباتی وضعیتی است که به دلیل آسیب شدید مغزی به وجود می آید و درمان قطعی و سریع برای آن هنوز کشف نشده است. با این حال، پزشکان و متخصصان تلاش می کنند با مراقبت های ویژه و برخی روش های درمانی، شرایط بیمار را بهبود دهند یا حداقل از بدتر شدن وضعیت جلوگیری کنند. هدف اصلی درمان در این وضعیت حفظ سلامتی بدن، جلوگیری از عوارض جانبی مانند عفونت ها و خشک شدن عضلات است و گاهی با تحریک های خاص و روش های نوین سعی می شود مغز را برای بازگشت حداقلی هوشیاری تحریک کنند. هرچند احتمال بهبودی کامل بسیار کم است، اما مراقبت های درست می توانند کیفیت زندگی بیمار و دوام زندگی او را افزایش دهند.
مراقبت از بیمار زندگی نباتی
افرادی که دچار زندگی نباتی هستند به مراقبت بیشتری نیاز دارند؛ چرا که توانایی حرکت و انجام کارهای ارادی مانند غذا خوردن، حرکت دادن دست و پاها، دفع ادرار و مدفوع و راه رفتن از آنها سلب شده است. مراقبت‌های لازم در زندگی نباتی عبارتند از:
مراقبت های پایه جسمانی
- جلوگیری از زخم بستر: جابجایی منظم بیمار هر ۲ ساعت برای جلوگیری از ایجاد زخم ناشی از فشار.
- مراقبت از پوست: تمیز نگه داشتن پوست و استفاده از مرطوب کننده ها برای جلوگیری از خشکی و آسیب پوست.
- مراقبت از دهان و دندان: تمیز کردن منظم دهان برای جلوگیری از عفونت های دهانی و حفظ بهداشت.
- مراقبت از چشم ها: جلوگیری از خشکی چشم با استفاده از قطره های چشمی یا پانسمان های مرطوب.
تغذیه
- تغذیه از طریق لوله (اگر لازم باشد): استفاده از لوله تغذیه برای تامین مواد غذایی و آب کافی.
- کنترل وضعیت تغذیه: ارزیابی مرتب وضعیت تغذیه و وزن برای جلوگیری از سوء تغذیه یا افزایش وزن نامناسب.
مراقبت‌های حرکتی و فیزیوتراپی
- حرکت دادن اندام‌ها: انجام حرکات کششی و تمرین های ساده برای جلوگیری از خشکی مفاصل ضعف عضلانی.
- فیزیوتراپی منظم: کمک به حفظ دامنه حرکت و تقویت عضلات در حد ممکن.
مراقبت‌های روانی و ارتباطی
- ایجاد ارتباط: تلاش برای برقراری ارتباط حتی به صورت غیر کلامی مانند لمس، تماس چشمی یا صحبت آرام.
- حمایت روحی خانواده: حضور و صحبت با بیمار حتی اگر واکنش واضحی نداشته باشد، باعث بهبود وضعیت روانی می شود.
مراقبت‌های پزشکی
- کنترل علائم حیاتی: بررسی مرتب فشار خون، نبض، تنفس و دمای بدن.
- مدیریت دارویی: استفاده از داروهای تجویز شده برای کنترل علائم یا پیشگیری از عوارض.
- پیگیری وضعیت کلی سلامت: آزمایش ها و بررسی های دوره ای برای تشخیص عوارض احتمالی.
نتیجه گیری
زندگی نباتی وضعیتی پیچیده و غم‌انگیز است که هم جنبه پزشکی دارد و هم بُعد انسانی، احساسی و اخلاقی. در این حالت، فردی که به ظاهر زنده است، اما آگاهی اش از بین رفته، در موقعیتی نامعلوم قرار دارد. خانواده ها نیز درگیر مراقبت، تصمیم گیری‌های سخت و امیدی ناپایدار هستند.
درک این وضعیت نیازمند همدلی، آگاهی و احترام به کرامت انسانی است. شاید نتوان همه ی پاسخ‌ها را پیدا کرد، اما می توان با آگاهی و همراهی، بار این وضعیت را کمی سبک تر کرد.
سوالات متداول در مورد زندگی نباتی
یافته ها نشان می دهند که در بیشتر موارد، فرد در این حالت هیچ آگاهی ای از خود یا محیط ندارد. با این حال، برخی پژوهش های پیشرفته با استفاده از اسکن مغزی نشان داده اند که ممکن است فعالیت های ضعیفی در بخش هایی از مغز باقی مانده باشد.ولی به طور کلی نمی توان گفت که فرد چیزی حس می کند یا می فهمد.
بله، زندگی نباتی در مواردی قابل برگشت است، مخصوصاً اگر موقتی باشد و مدت آن کوتاه باشد. اما هرچه طولانی تر شود، احتمال برگشت بسیار کمتر می شود.
