افتادگی مثانه چیست و چه عوارضی دارد؟ {علائم، علت و درمان}

افتادگی مثانه یکی از مشکلاتی است که بسیاری از خانم ها به خصوص پس از طی دوران بارداری و زایمان دچار آن می شوند، البته احتمال افتادگی مثانه در مردان نیز وجود دارد زیرا عامل این مشکل مجموعه ای از علت های ژنتیکی، محیطی و سبک زندگی را شامل می شود، افتادگی مثانه در زنان بسیار شایعتر از مردان است. در این مقاله از بیچشک با ما همراه باشید تا بیشتر با افتادگی مثانه و روش های درمان آن آشنا شوید.

افتادگی مثانه چیست؟

افتادگی مثانه (فتق مثانه) یا سیستوسل به جا به جایی یا تغییر مکان مثانه از جای اصلی خود گفته می شود که این امر در اثر تضعیف عضلات حمایت کننده مثانه روی میدهد. مثانه در قسمت لگن قرار دارد و عضوی توخالی است که وظیفه نگهداری از ادرار را برعهده دارد. مثانه در حالت عادی همزمان با تکمیل ظرفیت فشاری را وارد می کند که باعث می شود، فرد احساس نیاز به تخلیه داشته باشد. (در زنان دیواره جلویی واژن از مثانه حمایت می کند.) در اثر عوامل مختلفی مانند افزایش سن و زایمان عضلات نگهدارنده مثانه می توانند ضعیف شوند و ممکن است مثانه دچار افتادگی شده و یا حتی به سمت پایین نزول کند. (در زنان در اثر نزول مثانه به داخل واژن افتاده و یا به آن فشار وارد می کند). افتادگی مثانه در زنان می تواند 4 درجه مختلف داشته باشد که عبارتند از:

• درجه 1: تنها قسمت کوچکی از مثانه وارد واژن شده است.
• درجه 2: مثانه به اندازه ای نزول کرده که وارد دهانه واژن شده است.
• درجه 3: مثانه از دهانه واژن خارج می شود.
• درجه 4: مثانه کاملاً از واژن خارج می‌شود (این وضعیت اغلب با افتادگی سایر اعضای داخلی لگن مانند افتادگی رحم، رکتوسل (بیرون‌زدگی قسمتی از رکتوم به درون واژن) و انتروسل (نوعی فتق حاوی روده) همراه می باشد.)

علت افتادگی مثانه چیست؟

علت اصلی افتادگی مثانه ضعیف شدن عضلات کف لگن و بافت های پیوندی آن است که می تواند به دلایل مختلفی رخ دهد، برخی از علل رایج افتادگی مثانه عبارتند از:

• زایمان طبیعی: زایمان به خصوص زایمان های متعدد می تواند فشار قابل توجهی را به عضلات بدن و ناحیه لگن وارد نماید، که موجب افتادگی مثانه می شود.
• یائسگی: هورمون استروژن که تا قبل از یائسگی در بدن زنان ترشح می شود، وظیفه حفظ  قدرت و سلامت عضلات ناحیه واژن را برعهده دارد. استروژن پس از یائسگی به میزان بسیار اندکی ترشح می شود و همین امر تضعیف عضلات را در پی دارد.
• وارد آمدن فشار زیاد به مثانه: از جمله عواملی که می توانند به مثانه فشار وارد کنند می توان به بلند کردن اجسام سنگین، زور زدن هنگام اجابت مزاج، یبوست و ابتلا به بیماری هایی که با سرفه طولانی مدت (مانند آسم) همراه است اشاره کرد.
• ژنتیک: برخی از زنان به صورت ژنتیکی دچار شل بودن عضلات کف لگن هستند که این امر در طول زمان به افتادگی مثانه می انجامد.
• سبک زندگی: در برخی موارد سبک زندگی غلط و انجام ندادن فعالیت های بدنی و ورزش به شل شدن عضلات می انجامد.
• عمل هیسترکتومی : این جراحی که همان خارج نمودن رحم است می تواند به از بین رفتن دیواره نگهدارنده مثانه بیانجامد و موجب افتادگی آن شود.
• چاقی: وزن اضافی بدن فشار بیشتری بر روی کف لگن وارد می‌کند که می‌تواند به مرور زمان این عضلات را ضعیف کرده و منجر به افتادگی مثانه شود.

به نقل قول از clevelandclinic:

you’re more likely to have a cystocele as you age and your pelvic floor muscles weaken.

ترجمه: با افزایش سن و ضعیف شدن عضلات کف لگن، احتمال ابتلا به افتادگی مثانه بیشتر می شود.

منبع: https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/15468-cystocele-fallen-bladder

علائم افتادگی مثانه

شدت علائم افتادگی مثانه با توجه به درجه سیستوسل می تواند متفاوت باشد. در موارد خفیف ممکن است افتادگی مثانه با علائم همراه نباشد، در حالی که در موارد شدیدتر می تواند باعث درد و ناراحتی قابل توجهی شود. برخی از رایج ترین علائم افتادگی مثانه در مردان و زنان عبارتند از:

• درد در ناحیه‌ لگن یا کمر
• بیرون زدن بافت از واژن (این بافت معمولاً دردناک بوده و ممکن است خونریزی کند.)
• احساس وجود بافتی توپ مانند در واژن
• اختلال در ادرار کردن
• شب ادراری زیاد
• دفع ادرار ناقص (ممکن است حس کنید ادرار به طور کامل تخلیه نشده است.)
• بی‌ اختیاری استرسی (نشت ادرار در هنگام عطسه، سرفه یا فشار بر مثانه)
• ابتلا به عفونت مثانه
• مقاربت دردناک (دیسپارونیا)
• عفونت ادراری

این علائم در تمامی زنان یکسان نیست و افراد با توجه به درجه افتادگی مثانه علائم مختلفی را تجربه می کنند، در برخی موارد زنان مبتلا به افتادگی مثانه از نوع درجه 1 هیچ یک از این علائم را ندارند. ولی لازم است در صورت مشاهده  هر یک از این نشانه ها سریعاً برای درمان اقدام کنید، زیرا افتادگی مثانه اغلب با سایر افتادگی ها همراه می شود و می تواند مشکلات متعددی را برای فرد ایجاد نماید.

عوارض افتادگی مثانه

افتادگی مثانه می تواند عوارض جانبی متعددی داشته باشد و به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی تأثیر بگذارد. برخی از عوارض افتادگی مثانه عبارتند از:

• مشکلات ادراری مانند تکرر ادرار، احتباس ادرار و بی‌ اختیاری ادرار استرسی
•  ناراحتی و درد به ویژه در ناحیه لگن
• مشکلات گوارشی مانند یبوست و احساس اجابت مزاج ناقص
• عفونت های مکرر دستگاه ادراری

تشخیص افتادگی مثانه

اولین مرحله برای تشخیص افتادگی مثانه معاینه لگن و ناحیه تناسلی است که در برخی موارد پزشک می تواند آن را تعیین کند. دیگر راهکار های تشخیص افتادگی رحم به این شرح است:

• سیستوگرافی: این روش همراه با استفاده از ماده حاجب (تصویربرداری رنگی VCUG) صورت میگیرد و این تصویربرداری با استفاده از اشعه x و همزمان با دفع ادرار صورت می پذیرد. این تصویر به پزشک در تشخیص شکل مثانه و تغییرات آن و بررسی مشکلات ادرار کمک می کند.
• یورودینامیک تصویری: این روش تشخیصی که معروف به تست نوار مثانه است، می تواند نسبت فشار و حجم مثانه را بررسی نماید. این روش معمولاً زمانی انجام می شود که افتادگی مثانه تشخیص داده شده و پزشک نیاز به بررسی بیشتر برای تعیین بهترین روش درمانی دارد.
• سیستوسکوپی: منظور از این روش مشاهده داخل مثانه با اسکوپ است، این روش سرپایی است و معمولاً تصاویر داخل مثانه بر روی مانیتور نشان داده می شود و بیمار نیز می تواند این تصاویر را مشاهده کند.

درمان افتادگی مثانه

نوع درمان افتادگی مثانه با توجه به سن، شرایط عمومی و شدت افتادگی مثانه انتخاب می شود. معمولاً در مراحل اولیه افتادگی مثانه (درجه 1) درمان خاصی توصیه نمیشود تنها بیمار باید از فشار آوردن زیاد به ناحیه لگن مثل جا به جایی اجسام سنگین خودداری نماید. در ادامه به بررسی روش های درمان افتادگی مثانه می پردازیم.

دارو برای افتادگی مثانه

در مواردی که تضعیف عضلات در اثر کمبود این هورمون باشد از درمان جایگزینی استروژن به منظور تقویت عضلات استفاده می شود، این درمان در برخی از موارد مفید است. این دارو همچنین می تواند در موارد خفیف افتادگی موثر واقع گردد و به بهبود علائم بیماری مانند بی اختیاری ادرار، سوزش ادراری یا تضعیف عضلات واژن از طریق افزایش گردش خون در عضلات کمک نماید.

هورمون استروژن را می توان در قالب داروهای مصرفی مانند قرص یا داروهای موضعی مانند کرم و چسب تهیه نمایید. ولی نوع موضعی این دارو علاوه بر کم خطر بودن، تاثیرات بیشتری نیز دارد. مصرف این دارو در ناحیه واژن و پیشاب را می تواند تاثیرات بسزایی در درمان داشته باشد.

پساری

این روش شامل قرار دادن دستگاهی داخل واژن است که از این طریق مثانه بتواند در جای خود ثابت بماند. این دستگاه ممکن است دچار عفونت شود به همین منظور باید در فواصل منظمی بیرون آورده شده و ضدعفونی شود و مجدداً جایگذاری گردد. برخ از مدل های پساری توسط شخص قابلیت قرارگیری در داخل واژن دارد و برخی دیگر تنها توسط پزشک جایگذاری می شود.

معمولاً به منظوری پیشگیری از عفونت و یا فرسایش دیواره واژن توسط پساری همزمان با آن از کرم استروژن نیز استفاده می شود. برخی از زنان با استفاده از این دستگاه احساس ناراحتی می کنند.

ورزش

انجام ورزش باید از نوع سبک باشد یعنی انجام ورزش هایی که همراه با بلند کردن اجسام سنگین است به شدت برای این بیماری مضر خواهد بود، اما انجام ورزش هایی سبک نظیر کگل که موجب تقویت عضلات ناحیه لگن می گردد می توانند تا حد قابل توجهی در درمان افتادگی مثانه موثر باشد. از این ورزش می توان برای درمان انواع درجات این بیماری استفاده نمود. ورزش کگل برای افتادگی مثانه باعث انقباض و شل کردن عضلات کنترل کننده ادرار می شود که در درمان این بیماری بسیار مهم است.

عمل افتادگی مثانه

در موارد شدید افتادگی مثانه نیاز به انجام جراحی خواهد بود. این جراحی همراه با مصرف داروهای بیهوشی یا بی حسی موضعی و از طریق واژن صورت می گیرد. هدف از این جراحی محکم نمودن مثانه در جای خود است که توسط برشی در دیواره واژن ناحیه پایین افتاده محکم می شود. برای محکم نگه داشتن مثانه در جای خود از مش جراحی استفاده می شود؛ مش جراحی ورقه ای بافت شده از جنس پلیمر های مصنوعی یا طبیعی است که می تواند به صورت دائمی در بدن باشد و یا جذب شود. در برخی موارد ممکن است خطرات استفاده از این مش در بافت بین مثانه و واژن بیشتر از مزایای آن باشد. البته در برخی موارد نیز استفاده از مش مفید است. در نتیجه پزشک باید قبل از انجام این عمل بیمار را از خطرات و عوارض این روش آگاه نماید.

اغلب پس از 6 هفته می توان به فعالیت های روزمره خود بازگشت اما انجام اقدامات پیشگیرانه و مراقبتی تا 6 ماه لازم است. تا 2 ماه پس از عمل جراحی باید از برقراری رابطه جنسی پرهیز نموده و مصرف مایعات را نیز افزایش دهید.

تزریق کلاژن

یکی دیگر از راهکارهای تقویت این عضلات، افزایش سایز آن از طریق تزریق کلاژن است که می تواند تا حدی در بهبودی این بیماری اثر گذار باشد.

تحریک الکتریکی

برای انجام این روش پزشک از یک پروب مخصوص عضلات کف لگن و واژن استفاده میکند، که جریان الکتریکی کوچکی را به عضلات ارسال می کند، این جریان می تواند عضلات را منقبض نماید و موجب تقویت آنها شود. نوعی دیگر از این تحریک الکتریکی با تهاجم کمتر به منظور تحریک عصب زهاری (پاندندال) نیز وجود دارد.

بیوفیدبک

در این روش می توان توسط حسگر فعالیت های عضلات کف لگن و واژن را بررسی نمود. در واقع ممکن است پزشک تمریناتی را به منظور تقویت عضلات در این ناحیه تجویز نماید و توسط این حسگر ها انقباضات عضلانی در طول تمرینات را نظارت کند، یعنی پزشک می تواند از این طریق  به مفید یا بدون کاربرد بودن تمرینات برای تقویت عضلات پی ببرد.

لیزر

درمان افتادگی مثانه با لیزر یک روش جدیدتر و کم تهاجمی تر از روش های جراحی سنتی است. انرژی لیزر باعث تحریک تولید کلاژن و افزایش جریان خون به ناحیه تحت درمان می شود. با تقویت رشد کلاژن، عضلات و بافت های کف لگن می توانند محکم تر شوند و به طور بالقوه برآمدگی مثانه را کاهش دهند. استفاده از لیزر برای درمان افتادگی مثانه به بستری شدن در بیمارستان نیاز ندارد، دوران بهبودی آن کوتاه مدت است و نسبت به جراحی درد کمتری را به همراه دارد. در مقابل لیزر درمانی ممکن است برای افتادگی مثانه شدید موثر نباشد و فقط برای مدت محدودی تسکین دهنده باشد.

پیشگیری از افتادگی مثانه

از توصیه های مفید برای پیشگیری از افتادگی مثانه می توانیم به این موارد اشاره کنیم :

• جلوگیری از یبوست با مصرف خوراکی ها حاوی فیبر
• اجتناب از زور زدن هنگام اجابت مزاج
• پرهیز از حمل و جا به جایی اشیاء سنگین
• کاهش وزن
• انجام تمرینات کگل
• آموزش های لازم قبل از بارداری به منظور جلوگیری از آسیب‌های عضلات و بافت‌های نگهدارنده لگن

سوالات متداول در مورد افتادگی مثانه