آشنایی با یک مسمومیت غذایی نادر با نام بوتولیسم ، علائم و روش های درمان

بوتولیسم نوعی مسمومیت غذایی است که در اثر تولید سم نوعی باکتری به نام کلستریدیوم بوتولینوم به وجود می آید. این سم به شدت کشنده است و اگر در بدن انسان تولید شود می تواند سیستم عصبی را به طور کامل فلج کند و در نهایت منجر به ایست تنفسی می شود. این باکتری میله ای شکل به طور طبیعی در خاک و رسوبات برکه ها و رودخانه ها وجود دارد. یک ویژگی بسیار خاص در این باکتری وجود دارد و آن این است که می تواند در محیط هایی که اکسیژن بسیار کم است و یا فاقد اکسیژن می باشد به حیات خود ادامه دهد. غذاهای کنسروی و بسته بندی شده یکی از این مکان هاست. اگر غذایی به این باکتری آلوده باشد می تواند شخص را به مسمومیت بوتولیسم مبتلا کند. به همین دلیل توصیه می کنند که از غذاهای کنسروی مطمئن استفاده کنید و آن را قبل از استفاده حداقل به میزان 20 دقیقه در آب بجوشانید.

انواع بوتولیسم

این مسمومیت ممکن است به صورت یکی از انواع زیر به وجود بیاید.

 غذایی

تخم های باکتری کلستریدیوم بوتولینوم در بسیاری از مواد غذایی کنسروی به خصوص غذاهای دریایی و میوه ها وسبزیجات دیده می شود. همچنین غذاهای خانگی که به خوبی کنسرو و تخمیر نشده اند هم می توانند محل مناسبی برای تجمع این باکتری باشد. با مصرف این غذا ها مسمومیت پس از گذشت 6 ساعت الی 10 روز آغاز می شود.

بوتولیسم زخم

این نوع بیماری از طریق زخم های باز وارد بدن می شود و منجر به علائم و نشانه های بوتولیسم می گردد. افرادی که اعتیاد تزریقی دارند بیشتر در معرض خطرند.

بوتولیسم نوزادان

اسپورهای باکتری وارد روده ی نوزاد می شود و فعالیت خود را در آنجا آغاز می کند.

بوتولیسم لاتروژنیک

سم بوتولینوم در مقادیر کم می تواند چین و چروک های صورت را از بین ببرد و در تزریق بوتاکس مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین برای سردردهای میگرنی هم از تزریق این سم استفاده می شود. اگر این تزریق بیش از اندازه باشد مسمومیت بوتولیسم رخ می دهد.

بوتولیسم روده ی بزرگسالان

اسپورهای باکتری وارد روده ی بزرگسالان می شود و با تولید سم در روده مسمومیت آغاز می گردد.

اگر غذایی به باکتری بوتولیسم آلوده باشد می تواند شخص را به مسمومیت بوتولیسم مبتلا کند. به همین دلیل توصیه می کنند که از غذاهای کنسروی مطمئن استفاده کنید و آن را قبل از استفاده حداقل به میزان 20 دقیقه در آب بجوشانید.

علائم بیماری بوتولیسم در کودکان و بزرگسالان

بوتولیسم با علائم و نشانه های کلی زیر همراه است و در تمامی دوره ی ابتلا به بیماری هیچ اثر از تب و افت هوشیاری در شخص دیده نمی شود. بیمار تا آخرین لحظه هوشیاری خود را دارد ولی بدن او به تدریج دچار فلج عضلانی می شود.

• دو بینی
• سنگینی زبان
• دید بلوری
• خشکی دهان
• ضعف عضلانی
• فلج دست و پا
• احساس درد در هنگام بلعیدن غذا
• صحبت های نامشخص
• فلج کامل بدن
• نارسایی تنفسی

علت اصلی ابتلا به بوتولیسم سمی است که باکتری کلستریدیوم بوتولینوم تولید می کند. این باکتری در بسیاری از محیط های آلوده قادر به ادامه ی حیات است و اگر هاگ های آن از طرق زیر وارد بدن شود و تولید سم خود را شروع کنند، مسمومیت آغاز خواهد شد

• از اصلی ترین علل ابتلا به بوتولیسم می توان به مصرف غذاهای کنسروی آلوده اشاره کرد. بسیاری از موارد مسمومیت های بوتولیسم ناشی از همین موضوع می باشد. غذاهایی که به درستی کنسرو نشده اند و فرایند تخمیر آنها به درستی صورت نگرفته بالاترین امکان آلودگی به بوتولیسم را دارا هستند.
• مصرف آب آشامیدنی آلوده و غذاهایی که به طور نادرست طبخ شده اند( نیمه خام و خام ) امکان ابتلا به بوتولیسم را به میزان زیادی افزایش می دهد.

البته همانطور که در بالا هم اشاره کردیم بوتولیسم فقط از طریق غذاهای آلوده به وجود نمی آید.

• یک زخم باز و عفونی می تواند ریسک ابتلا به بوتولیسم را بسیار افزایش دهد. معتادان در یک خطر همیشگی در برابر این بیماری قرار دارند و جز آسیب پذیرترین گروه ها شناخته می شوند.
• در کنار اینها مصرف عسل برای نوزادان زیر 1 سال می تواند خطر آفرین باشد و احتمال ابتلا به بوتولیسم را در نوزاد افزایش دهد. یکی از علل اصلی ایجاد بوتولیسم در نوزادان و کودکان زیر 1سال تغذیه ی نادرست آنها می باشد.
• سم بوتولینوم در مقادیر کم در دنیای زیبایی با نام بوتاکس شناخته می شود که بسیار مورد توجه خانم هاست. اگر این سم در اندازه ی زیاد و بیش از حد وارد بدن شود می تواند مشکلات زیادی را ایجاد کند و شخص را در خطر بوتولیسم قرار دهد.
• روده های نوزادان و بزرگسالان یک میزبان خوب برای اسپورهای این باکتری هستند و از مناسب ترین محیط هایی می باشند که این باکتری می تواند به تولید سم بپردازد. نوشیدن آب آلوده و یا مصرف غذای آلوده به اسپورها می تواند ورود هاگ ها را به بدن انسان امکان پذیر سازد.

در بسیاری از موارد این بیماری به راحتی قابل پیشگیری است و می توان از بروز آن در بسیاری از موارد جلوگیری کرد.

• از آنجایی که بوتولیسم بیشتر در اثر مصرف کنسروها، غذاهای تخمیری و غذاهای حاوی مواد نگهدارنده به وجود می آید بهتر است که در مراحل تولید و آماده سازی این غذاها به دقت به نکات بهداشتی و دستورالعمل های لازم دقت کنید و تا حد امکان از مصرف چنین غذاهایی بپرهیزید.
• اگر در هنگام مصرف غذاهای فوق متوجه شدید که غذا بوی بدی میدهد، قوطی کنسرو برآمده است، نشتی دارد و یا سوراخ است آن را سریعا دور بیندازید.
• حتما قوطی های کنسرو را قبل از مصرف به مدت 20 دقیقه در آب بجوشانید.
• میوه ها و سبزیجات را به دقت بشویید و ضدعفونی کنید چون درصد کثیری از موارد بوتولیسم از همین طریق وارد روده ی انسان می شود.
• اگر در بدن شما زخم بازی وجود دارد حتما به وسیله ی پانسمان تمیزی آن را بپوشانید و در معرض هوا قرار ندهید.
• به نکات بهداشتی توجه کنید و همیشه قبل از آماده سازی و صرف غذا دست های خود را با آب و صابون بشویید.
• سیر، پیاز و سبزیجات پخته شده را در یخچال نگهداری کنید.
• به بچه های زیر 1 سال عسل ندهید.
• غذاهای پخته و خام را از یکدیگر به صورت جداگانه نگهداری کنید.
• آب سالم و بهداشتی بنوشید.
• غذاهای گوشتی را به طور کامل بپزید.

غذاهای در معرض مسمومیت بوتولیسم

کنسروهای خانگی، غذاهای تخمیر شده و غذاهای حاوی مواد نگهدارنده بیشترین ریسک آلودگی به این باکتری را دارا هستند. از پرخطرترین این غذاها می توان به کنسروهای زیر اشاره کرد:

• چغندر
• لوبیاسبز
• مارچوبه
• سیب زمینی
• ذرت
• کنسرو سس پنیر
• کنسرو گوجه فرنگی
• سیب زمینی پخته شده ی پیچیده در فویل
• سیر خرد شده در روغن
• ماهیان و آبزیان تخمیر شده
• کنسرو تن ماهی
• کنسرو میگو

علائم و نشانه های بوتولیسم شباهت زیادی با برخی از بیماری ها مانند میاستنی گراویس یا ضعف شدید عضلانی ، سندرم گیلن باره و سکته ی مغزی دارد. به همین علت برای تشخیص و بررسی های دقیق تر باید معاینات بیشتری در رابطه با این بیماری انجام داد. تشخیص بیماری با انجام آزمایش ادرار و مدفوع امکان پذیر است و اگر به نتیجه ی قطعی دست یافته نشد می توان از طریق موارد زیر برای بررسی های دقیق تر اقدام می کرد.

• نوار عصب و عضله
• اسکن مغز
• آزمایش مایع مغزی نخاعی
• ای ام جی
• تست های عضلانی برای بررسی ضعف عضلانی قسمت های مختلف بدن

اگر سم توکسین در استفراغ و محتویات روده و یا خون فرد شناسایی شود و یا ابتلا به بوتولیسم قطعی است.

بوتولیسم به شدت کشنده است و شخص مبتلا باید در بیمارستان تحت بستری قرار بگیرد. تمامی علائم حیاتی بیمار باید به طور مرتب چک شود و از آنجایی که سم توکسین به شدت می تواند در بدن پیشروی داشته باشد و امکان فلج شدن کل بدن و ایست تنفسی وجود دارد باید به سرعت درمان با آنتی توکسین ها را آغاز کرد. توجه کنید که این آنتی توکسین یا پادزهر آسیب های قبلی را درمان نمی کند و فقط از پیشرفت فلج در سایر نقاط بدن جلوگیری می نماید. اگر سم باکتری اعصاب و عضلات تنفسی را مورد حمله قرار داده باشد فرد باید زیر دستگاه ونتیلاتور قرار بگیرد و از طریق این دستگاه اکسیژن دریافت کند.
اگر مسمومیت غذایی عامل ایجاد آن است باید سریعا محتویات روده و معده تخلیه شود و مصرف آنتی بیوتیک ها برای بیمار آغاز می گردد.
در صورتی که عامل مسمومیت از طریق زخم باز در بدن ایجاد شده باشد با انجام عمل جراحی به طور کامل آن ناحیه را برمی دارند و از بدن خارج می کنند.

بوتولیسم می تواند تمام اعصاب و ماهیچه های بدن را به سرعت فلج کند از این رو اگر اقدامات درمانی سریع صورت نگیرد می تواند خطر ایست تنفسی و به دنبال آن مرگ را به دنبال داشته باشد. به همین دلیل بیمارانی که دچار مشکلات تنفسی شده اند باید سریعا زیر دستگاه اکسیژن قرار بگیرند و به مراقبت های ویژه ی پزشکی نیاز دارند.

یکی از عوارضی که در این بیماران دیده می شود فلج اعضای مختلف بدن است. سم باکتری عامل این مسمویت می تواند با شدت زیادی در بدن پیشروی داشته باشد و تا جایی که آنتی توکسین تزریق نشده است می تواند به پیشرفت خود ادامه دهد.

نکته:  توجه داشته باشید که تزریق آنتی توکسین فلج نواحی قبلی را درمان نخواهد کرد و فقط از فلج شدن قسمت های سالم بدن جلوگیری می کند.

مشکلات تنفسی و احساس خستگی و بیحالی ممکن است تا سالها در شخص دیده شود.