شناخت علت، علائم و روش‌های درمان پرکاری تیروئید

پرکاری غده تیروئید یا تیروئید پرکار از امراض این غده است که در اثر ترشح بیش از اندازه هورمون از این غده ایجاد می شود. در برخی موارد بیماری های گریوز یا بیماری بازدو عامل ایجاد این بیماری است. به بیانی دیگر می توان گفت این بیماری در اثر نقص سیستم ایمنی ایجاد می شود که ترشح بیش از اندازه هورمون تیروئید را به دنبال دارد. پرکاری تیروئید زمانی اتفاق می افتد که غده تیروئید، بیش از حد هورمون تترا یدوتیرونین (T4) یا هورمون تری یدوتیرونین (T3) یا هر دوی این هورمون ها را ترشح کند. تیروئید پرکار می تواند تمامی گروه‌های سنی را درگیر کند اما در زنان شایعتر از مردان است.

علل پرکاری تیروئید به این شرح است :

• وجود بیش از حد عنصر یُد
• تیروئیدیت یا همان التهاب تیروئید
• تومورهای تخمدان و بیضه ‌ها
• ابتلا به تومورهای خوش خیم هیپوفیز یا تیروئید
• زیاد بودن هورمون تترا یدوتیرونین (هورمون تیروئید یا T4) به سبب مصرف مکمل یا داروها

اگر غده بیشتر از حد بزرگ شده و به درمان هایی مانند ید رادیواکتیو پاسخ نمیدهد لازم است، درمان جراحی تیروئید انجام شود.

علائم بیماری تیروئید پرکار عبارتند از :

• تپش تند قلب
• افزایش فشار خون (خفیف)
• تحریک پذیری
• تضعیف عضلات در ناحیه شانه، لگن و ران‌ها
• لرزش و تنش غیر ارادی
• ریزش مو
• جدا شدن ناخن از بستر خود
• کشیده شدن پلک به سمت پایین
• تغییر ضخامت پوست
• افزایش حرکات دستگاه گوارش
• کاهش تعداد قاعدگی ها یا کاهش حجم خونریزی
• برجستگی چشم ها
• بزرگ شدن پستان در آقایان
• کاهش وزن
• تعریق
• بی خوابی
• عدم تحمّل گرما
• لرزش و بیقراری

گواتر یکی دیگر از انواع بیماری های تیروئید است که با پرکاری یا کم کاری تیروئید تفاوت دارد. گواتر به معنی بزرگ شدن غده تیروئید است. گواتر می تواند دو نوع مختلف داشته باشد که شامل منتشر ( غده به میزانی یکسان رشد می کند.) و ندولر (در این حالت غده هم در نگاه و هم در لمس قابل مشاهده می باشد.) از نظر کارکرد گواتر به 3 دسته تقسیم می شود :

• نوع اول (گواتر کم کار) : غده تیروئید بزرگ شده و به اندازه کافی هورمون تولید نمی کند.
• نوع دوم (گواتر پرکار) : تیروئید بزرگ شده و بیشتر از حد نیاز هورمون ترشح می کند.
• نوع سوم (گواتر ساده) : غده تیروئید بزرگ شده ولی سطح هورمون تولیدی متناسب است در این حالت بیمار هیچ علامت خاصی را تجربه نمی کند.

راهکار های تشخیص تیروئید پرکار در اشخاص به این شرح است :

• در مرحله اول سابقه خانوادگی و سابقه شخصی بیمار از نظر ابتلا به بیماری ها مورد بررسی می گیرد. بررسی نشانه هایی مانند کاهش وزن، افزایش ضربان قلب، فشار خون بالا، بیرون زدگی چشم ها و تورم غده تیروئید می تواند به پزشک در تشخیص کمک نماید.
• تشخیص این بیماری می تواند از طریق اندازه گیری سطح هورمون تیروئید، تیروتروپین (TRH) آنتی بادی‌های تحریک‌کننده تیروئید (TSH) صورت گیرد. در صورت ابتلا به پرکاری تیروئید سطح هورمون TSH به شدت کاهش می یابد.
• انجام تست رادیو اکتیو به منظور بررسی عملکرد غده تیروئید صورت میگیرد.
• اندازه گیری هورمون های تترا یدوتیرونین (T4) و تری یدوتیرونین (T3)
• اندازه گیری کلسترول خون زیرا وقتی که کلسترول پایین باشد یعنی سوخت و ساز بدن افزایش یافته است.
• آزمایش جذب و اسکن تیروئید : توسط این آزمایش می توان مشخص نمود، کدام نواحی از غده‌ تیروئید بیش‌ از حد فعال هستند.
• سونوگرافی : از طریق سونو گرافی می تواند اندازه غده تیروئید یا هر غده احتمالی دیگری را مشاهده و تشخیص داده که غده مایع است یا جامد.
• سی تی اسکن یا ام.آر.آی : این آزمایش می تواند تومور هیپوفیزی را که موجب تورم شده است را نمایان کند.

درمان تیروئید پرکار بستگی به علت آن دارد که عبارت است از :

• اگر پرکاری تیروئید ناشی از مصرف زیاد هورمون است، باید دوز دارو را تنظیم نمود.
• اگر تیروئید پرکار ناشی از التهاب باشد، بیماری خود محدود شونده بود و نیاز به درمان های اضافه ندارد.
• اگر پرکاری ناشی از عللی مثل بیماری گریوز، گواتر مولتی ندولر یا گواتر گره‌ای منفرد سمی باشد با استفاده از راهکار های زیر قابل درمان است:

• مصرف داروهای ضد تیروئید : این دارو برای مبتلایان به گریوز به مدت طولانی و برای علت دیگر به مدت کوتاه مصرف می شود. این دارو پس از طی چند هفته اثرات خود را نمایان می کند. داروهای ضد تیروئید شامل متی مازول و پروپیل تیواوراسیل است و مصرف آن می تواند عوارضی از جمله بثورات پوستی، خارش، تب و به ندرت التهاب کبد یا کاهش گلبول‌های سفید خون ایجاد نماید اگر دچار عوارضی مثل زردی پوست، کهیر، خارش شدید، تب بالا یا گلو درد شدید، مصرف دارو را قطع نموده و با پزشک مشورت نمایید. مصرف این دارو نباید قطع شود، زیرا که علائم بیماری باز می گردد. مصرف داروی متی مازول می تواند تعداد گلبول های سفید خون را کاهش دهد به همین دلیل همزمان با مصرف این دارو باید از داروی های مکمل‌های کلسیم و ویتامین D، گروه B به خصوص B12 نیز استفاده نمود و CBC خون بیمار نیاز به بررسی ماهانه دارد.
• ید رادیواکتیو : این داروی بدون خطر و پرکاربرد گواتر را از کار انداخته یا گره های سمی آن را کوچک می کند. اشعه تولید شده توسط این مقدار از ید می تواند سلول های تیروئید را از بین ببرد، ولی به علت آنکه غلظت آن در تیروئید بیش از نقاط دیگر است؛ اشعه به سایر نقاط آسیبی را وارد نمی کند. این دارو می تواند به صورت خوراکی یا تزریقی مصرف شود و فعالیت این ماده در طی چند روز از بدن خارج می شود ولی تاثیرات آن بین 1 تا 3 ماه همچنان ادامه خواهد داشت. یکی از عوارض جانبی که ممکن است این دارو ایجاد کند کم کاری تیروئید است ولی تاثیری بر نازایی و سرطان ندارد.
• جراحی تیروئید : اگر غده بیشتر از حد بزرگ شده و به درمان هایی مانند ید رادیواکتیو پاسخ نمیدهد لازم است، درمان جراحی تیروئید انجام شود. این درمان به جز در مواردی محدود انجام نمی گیرد زیرا مشکلات بستری شدن در بیمارستان و بد فرم شدن شکل گردن را به دنبال دارد. همچنین این عمل می تواند باعث صدمه به ساختمان های اطراف گردن و یا موجب کم کاری تیروئید شود.
• داروی پروپرانولول : این دارو جهت تسکین علائم تیروئید پرکار یا بهبود تاثیر گذاری سایر داروها استفاده می شود.

امروزه با توجه به شیوع بالای 20 % این بیماری در بین زنان، پیشگیری از پرکاری تیروئید اهمیت بالایی دارد. برخی از راهکارهای پیشگیری از تیروئید پرکار عبارتند از :

• رعایت رژیم غذایی متعادل موجب حفظ سلامت روده ها شده و پیشگیری از بیماری را به دنبال دارد.
• پرهیز از غذاهای حاوی چربی، شکر و مواد نگه دارند و رنگ های خوراکی زیرا این غذاها موجب التهاب روده و حمله سیستم ایمنی را در پی دارد.
• مصرف سبزیجاتی مانند گل کلم، کلم، کلم بروکلی و شاهی می تواند در پیشگیری از پرکاری تیروئید موثر باشد.
• مصرف مکمل ها باید تحت نظر پزشک صورت گیرد زیرا برخی از این مکمل ها مقدار ید در خون را افزایش داده و موجب ابتلا به تیروئید پرکار می شود. به علاوه کمبود ید در بدن می تواند کم کاری تیروئید را به دنبال داشته باشد از همین نظر باید مصرف مکمل ها با مشورت پزشک صورت گیرد.

• در این حالت نیاز افراد به کالری نسبت به گذشته 50 تا 60% افزایش می یابد از همین روی باید از رژیم غذایی پرکالری استفاده نمایند همچنین تعداد وعده های غذایی خود را افزایش دهند.
• در این حالت نیاز بدن به انواع ویتامین ها افزایش می یابد از همین روی استفاده از مکمل های ویتامین C، ویتامین B کمپلکس خصوصاً ویتامین‌های B1، B2 و B12 توصیه می شود.
• مصرف ید باید به حداقل کاهش پیدا نماید. افراد مبتلا به پرکاری تیروئید باید از مصرف غذاهای دریایی، علف‌ها و جلبک‌های دریایی هم که غنی از ید هستند، اجتناب نمایند.
• مصرف خوراکی های تحریک‌کننده مانند شکلات، نوشیدنی‌های کافئین‌دار باید به حداقل کاهش پیدا کند.
• مصرف منابع گواتروژن‌های طبیعی مثل خانواده کلم ها، اسفناج، شلغم، گلابی، هلو، بادام‌ زمینی و سویا باید در رژیم غذایی قرار گیرد.
• مصرف ویتامین D و مکمل‌های کلسیم به این افراد توصیه می شود زیرا تیروئید پرکار موجب پوکی استخوان می گردد.