عزت نفس چیست و راههای تقویت آن

عزت نفس، حرمت نفس و یا Self-esteem احساس یا نگرشی است که هر فردی نسبت به خود و ارزش هایش دارد. یعنی فردی که عزت نفس دارد، به ارزش و اهمیت خود باور دارد و از آنچه که هست احساس رضایت داشته و احساس شرم و خجالتی ندارد، و برعکس فردی که عزت نفس پایینی دارد، از نفس خود احساس رضایت نداشته و بی شک در زندگی با مشکلات بسیاری رو به رو می شود. به باور کارل راجرز روانشناس و نظریه پرداز معروف آمریکایی تمامی انسان‌ها به حرمت نفس و عزت نفس نیازمندند.

شاید به تعبیری می توان گفت عزت نفس همان احترامی است که دیگران برای ما قائل هستند، نقش والدین را نمی توان در این امر نادیده گرفت چرا که پدر و مادری که توجه غیر شرطی به فرزند خود دارند و او را جدا از رفتارش شخصی قابل احترام می دانند؛ به او عزت نفس را القا می کنند. و برعکس پدر و مادری که توجه شرطی دارند، کودک خود را در شرایط ارزشی قرار داده و موجب می شوند کودک تنها در صورتی که احساس شایستگی داشته باشد، که مطابق با میل آنها رفتار کند. کودکانی که در شرایط ارزشی رشد می کنند، احساس ناامیدی دارند زیرا که هر فردی توانایی منحصر به فرد خود را دارا است و نمی تواند به طور کامل مطابق با خواسته دیگران رفتار کند.کارل راجرز در بخشی از نظریات خود عنوان کرده است که شخصی که برای دستیابی به توان بالقوهٔ خویش، دچار ناکامی گردد. به دیگران آسیب خواهد زد. اما اگر همین شخص با وجود تفاوت هایش دوست داشته شود، تفاوت های دیگران را نیز خواهد پذیرفت. این روانشناس بزرگ در ادامه اضافه کرده طی کردن مسیر خود شکوفایی به روراست بودن با احساس‌های واقعی، پذیرفتن و عمل نمودن به آن‌ها نیاز دارد و این هدف اصلی روش روان درمانی راجرز یعنی درمان مراجع محور است. در واقع تصورات ذهنی اینکه چه کسی می توانیم باشیم، خود آرمانی نام دارد و به ما این انگیزه را می دهد تا تفاوت بین خودپنداره و خود آرمانی را کاهش دهیم.

بی شک ریشه عزت نفس پایین به کودکی باز میگردد، کودکی که مدام مورد بی مهری و آزار فیزیکی قرار می گیرد و به تعبیری توسط والدین مورد تنبیه فیزیکی قرار می گیرد. احساس عجز و ناامیدی کرده و افسرده می شود. کودکانی که مورد چنین آزار هایی قرار می گیرند، کنترل درون خود را از دست داده و برای تشخیص درست از غلط چشمشان به تصمیم دیگران خواهد بود.

کودک در 3 سال اول زندگی به دنبال پاسخ خوب یا بد بودن خود است، والدینی که با تربیت اشتباه کودک خود را مورد آزار فیزیکی، تحقیر، مقایسه و … قرار می دهند، در واقع به کودک خود حس بد بودن را القا می کنند. این اشخاص خود و هر چیزی که مربوط به آنها است مثل لباس پوشیدن، غذا خوردن، رفتار کردن و… بد می دانند. این حس ممکن است تا حدی پیشرفت کند که گاهی شخص ناخواسته از خود متنفر و دل سرد شود.

اما این تنها والدین نیستند که بر احساس و دید شما نسبت به خود تاثیرگذارند بلکه مجموعه از اتفاقات زندگی می تواند بر این حس شما اثرگذار باشد و موجب افزایش عزت نفس و یا کاهش آن شوند. نمره شما در امتحان، خاطرات یک رابطه احساسی عمیق، رفتار اطرافیان با شما و … می توانند در این حس در زمان های مختلفی تاثیرگذار باشند. ممکن است این حس فرد نسبت به خود موقتی باشد که نشان دهنده عزت نفس بالا است و یا موجب تغییر نگرش او نسبت به خود شود، که نمایانگر عزت نفس پایین است.

برای آنکه بتوانید عزت نفستان را افزایش دهید، لازم است فعالیت و تکاپوی خود را نیز افزایش دهید.

برخی از مهمترین نشانه های عزت نفس پایین به این شرح است :

• باور نداشتن به توانایی های خود
• نپذیرفتن دیگران
• وابستگی به دیگران و عدم تحمل دوری آنها
• مقایسه مداوم خود با اطرافیان
• افرادی که کمال گرا هستند و هر چیزی را در حد مطلوب می خواهند.
• ناتوانی در تصمیم گیری ها
• ناتوانی در ارتباط با دیگران
• برخورد تدافعی در مواجهه با انتقاد از سوی دیگران

در بعضی موارد این افراد سعی در پنهان کردن واقعیت نفس خود دارند و ممکن است رفتارهایی از خود بروز دهند که این مشکل را پنهان کنند. 3 رفتار شایع که نشان دهنده ی عزت نفس پایین است به این شرح می باشد :

• شخصی که وانمود می کند : این شخصیت همیشه خود را شاد و سرحال نشان داده و از شکست وحشت دارد. شخص وانمودگر همیشه از برملا شدن زندگی خویشتن وحشت دارد. مداوم در پی رسیدن به موفقیت است به همین ترتیب این شخص دچار مشکلاتی نظیر کمال‌گرایی، تعلل و تنبلی و تحلیل رفتنِ نیروی جسمی و ذهنی می شود.
• شخصی که عصیانگر است : این دسته افراد همواره تلاش می کنند تا ثابت کنند، تمایلات و نظر دیگران هیچ تاثیری در زندگی آنها ندارد و همچنین قضاوت دیگران لطمه ای به آنها نمی زند. فرد عصیانگر با مشکلاتی از قبیل سرزنش کردن دیگران، بی اعتنایی به قوانین و مخالفت با قدرت دست و پنجه نرم می کنند.
• شخصی که خود را قربانی می کند : این گروه از افراد در رویارویی با مشکلات عاجر هستند و همیشه منتظر کمک دیگران می مانند. چنین افرادی خود را در پشت ماسک ترحم پنهان می کنند؛ و دچار مشکلاتی از قبیل نداشتن جرات و جسارت، کم آموزی، اتکای به دیگران و … می شوند.

این اختلال ممکن است بازتاب بارز و گاه ناخوشایندی را به همراه داشته باشد :

• اضطراب و استرس را به شدت افزایش داده و زمینه بروز افسردگی را فراهم می کند.
• مشکلات جدی در روابط دوستانه و عاشقانه ایجاد می کند.
• مشکلات مختلفی در امور تحصیلی و شغلی در پی دارد.
• موجب افزایش احتمال آسیب پذیری در برابر الکل و مواد مخدر می شود.

در این بخش به راهکارهای افزایش عزت نفس می پردازیم  :

تفکر مثبت در مورد خود

در واقع می توان گفت تنها کسی که قادر به تغییر این رویه و افزایش عزت نفس است تنها خود شخص می باشد. اگر فرد در مورد مسائلی که در زندگی وجود دارد خوب فکر کند و آنها را در زندگی به کار گیرد. با تفکر مثبت نسبت به خود، موجب افزایش انگیزه می شود و زمینه را برای افزایش عزت نفس فراهم می کند.

توجه به موفقیت ها

به موفقیت های خود توجه داشته باشد و خود را تحسین کنید تا موجب افزایش عزت نفس خود شوید. هرگز منتظر توجه و تحسین دیگران نباشید و خودتان به وجود خود افتخار کنید.

ارزشهایتان را نابود نکنید

یکی از راهکار های افزایش عزت نفس در نظر گرفتن ارزش های خود در تمام امور است. یعنی باید ارزش ها و رفتارهای خود را در یک راستا قرار دهید و حتی در موقعیت های سخت ارزش های خود را زیر پا نگذارید. در نظر داشته باشید، صداقت و درستکاری راهکاری برای افزایش عزت نفس است و در مقابل دروغ و ریاکاری حرمت نفس را از بین خواهد برد.

سخت نگیرید !

برای افزایش عزت نفس زندگی را سخت نگیرید و قبول کنید که هر شخصی امکان اشتباه و خطا دارد، تنها لازم است از اشتباهات خود درس بگیرید. به آنچه دیگران در مورد شما فکر می کنند، توجه نکنید. تنها ویژگی های مثبت خود را در نظر بگیرید، تا دیگران نیز کاستی های شما را از یاد ببرند.

مراقبت از جسم

توجه به جسم یعنی مراقبت از خود، برای آنکه بتوانید عزت نفستان را افزایش دهید، لازم است فعالیت و تکاپوی خود را نیز افزایش دهید. فعالیت نه تنها سلامت عمومی شما را افزایش میدهد بلکه موجب افزایش عزت نفس شما می شود و باعث می شود، احساس بهتری به خود و زندگیتان داشته باشید.

همچنین توجه به نکات زیر به افزایش عزت نفس در شما کمک ویژه ای خواهد نمود :

• غلبه بر ترس ها و نگرانی های خود
• بروز احساسات درونی به شیوه مناسب و در جای مناسب
•  اطمینان به توانایی های خود در هنگام انجام هر فعالیتی
• پرهیز از تلاش برای تغییر اخلاق و یا رفتار دیگران
• کنترل شغل و موقعیت اجتماعی خود
• در نظر داشته باشید این شما هستید که باید به رشته تحصيلي، شغل و مقام ارزش بدهید نه آنها به شما
• پیشقدم شدن برای ارتباط با دیگران
• پرهیز از پیشداوری و قضاوت دیگران
• برقراری تماس چشمی با مخاطب خود
• تکیه بر معيارها و ارزش‏هاي خود به جای تكيه بر نتايج سنجش ديگران برای افزایش عزت نفس