طحال چیست؟ علت بزرگ شدن طحال

طحال (به انگلیسی spleen) یکی از اجزای سیستم لنفاوی بدن و یک ارگان نرم و اسفنجی است. این اندام شبیه به یک مچ گره خورده است و در حدود ۱۷۰ گرم وزن و ۷ تا ۱۴ سانتی‌متر طول دارد.  طحال در زیر قفسه سینه در سمت چپ شکم واقع شده است.

این عضو بدن وظایف مهمی را بر عهده دارد. طحال سلولهای خونی آسیب دیده را از بین می برد و با تولید گلبول های سفید خون (لنفوسیت ها) از عفونت بدن جلوگیری می کند. در واقع وظیفه طحال پاکسازی بدن در برابر مواد سمی با تولید آنتی بادی است. دیگر وظیفه ی طحال متعادل کردن مایعات در بدن است. با آسیب دیدن طحال سرباز های بدن از کار می افتند، پس باید آماده انواع بیماریها بود.

آیا طحال همان کبد است؟

خیر، طحال و کبد دو عضو مجزا از هم هستند. همان طور که اشاره شد، وظیفه طحال تصفیه و ذخیره خون و متعادل کردن مایعات بدن است. در حالی که کبد بزرگترین غده بدن است و در سوخت و ساز، گوارش و سم زدایی بدن نقش دارد.

با آسیب دیدن طحال سرباز های بدن از کار می افتند، پس باید آماده انواع بیماریها بود.

بزرگ شدن طحال در بیشتر موارد علامتی ندارد، به همین دلیل بیشتر بیماران از مشکل خود آگاه نیستند. ولی این بیماری در برخی افراد ممکن است با علائم زیر همراه باشد:

• احساس درد در ناحیه فوقانی شکم که ممکن است تا شانه سمت چپ گسترش یابد.
• احساس سیری بدون غذا خوردن یا وقتی که مقدار کمی غذا خورده اید. در واقع بزرگ شدن طحال روی معده فشار وارد می کند.
• کم خونی
• خستگی
• عفونت های مکرر
• به آسانی خونریزی کردن

در صورت داشتن احساس درد در ناحیه فوقانی شکم، باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید، به ویژه اگر درد شدید است یا درد هنگام نفس کشیدن تشدید میشود.

بزرگ شدن طحال بسته به علت ایجاد آن می تواند موقتی و یا دائمی باشد. عفونت ها و بیماری های مختلفی ممکن است باعث بزرگ شدن طحال شوند که عبارتند از:

• عفونت های ویروسی، مانند مونونوکلئوز
• عفونت های باکتریایی، مانند سفلیس یا عفونت پوشش داخلی قلب (اندوکاردیت)
• عفونت های انگلی، مانند مالاریا
• سیروز و سایر بیماری های مرتبط با کبد
• انواع کم خونی همولیتیک، (وضعیتی که با تخریب زودرس گلبول های قرمز مشخص می شود.)
• سرطان های خون (مثل سرطان لنفوم و سرطان هوچکین)
• سرطان های مربوط به سیستم لنفاوی بدن
• اختلالات متابولیکی، مانند بیماری گوچر و بیماری نیمان پیک
• فشار به وریدهای طحال یا کبد یا لخته شدن خون در این وریدها
• لخته شدن خون در سیاهرگ‌ طحالی، یا کبدی

عوارض احتمالی بزرگ شدن طحال عبارتند از:

• عفونت : بزرگ شدن طحال می تواند تعداد گلبول های قرمز، پلاکت ها و گلبول های سفید را در جریان خون کاهش دهد. در نتیجه خطر عفونت ها، کم خونی و خونریزی افزایش می یابد.
• پاره شدن طحال : در حالت معمول طحال به علت دارا بودن بافت نرم بسیار آسیب پذیر است و حتی با  کوچک ترین ضربه ها هم آسیب می بیند. با بزرگ شدن طحال، احتمال پارگی آن بیشتر میشود. پاره شدن طحال باعث خونریزی شدید در حفره شکم میشود که در نتیجه ی آن خطر مرگ نیز وجود دارد.

بزرگ شدن طحال اغلب در طی معاینه فیزیکی قابل تشخیص است. پزشک با معاینه بالای شکم می تواند بزرگ شدن این عضو را احساس کند. با این حال، در بعضی از افراد (به ویژه در افراد لاغر) لازم است برای بررسی های بیشتر آزمایشات زیر انجام شود.

• آزمایش خون : این آزمایش برای شمارش کامل خون و بررسی تعداد گلبول های قرمز خون، گلبول های سفید خون و پلاکت ها انجام میشود.
• سونوگرافی یا توموگرافی کامپیوتری (CT) : برای تعیین اندازه طحال و سایر اعضای بدن کاربرد دارد.
• تصور تشدید مغناطیسی (MRI) : برای ردیابی جریان خون در طحال انجام میشود.

یافتن علت

بعد از اینکه بزرگ شدن طحال تایید شد، برای پیدا کردن علت این موضوع نیاز به آزمایشات دیگری می باشد. برای پیدا کردن علت عملکرد کبد، مغز استخوان و سلولهای خونی (شمارش کامل خون (CBC)) بررسی میشود.

• ممکن است پزشک از مغز استخوان جامد و یا قسمت مایع آن تحت عنوان آسپیراسیون مغز استخوان نمونه برداری کند. این نمونه های معمولاً توسط سرنگ و از قسمت لگن گرفته میشود.
• نمونه برداری از طحال به ندرت انجام میشود. زیرا خطر خونریزی وجود دارد.

درمان بزرگ شدن طحال، بستگی به علت اصلی آن دارد. به عنوان مثال، اگر علت این موضوع عفونت باکتریایی است. درمان شامل مصرف آنتی بیوتیک ها خواهد بود.اگر علت بزرگ شدن طحال مشخص نشود، و بیمار نیز علائمی نداشته باشد. پزشک توصیه می کند، هر شش تا 12 ماه یکبار برای ارزیابی به پزشک مراجعه کنید.

در صورتی که بزرگ شدن این عضو عوارض جدی ایجاد کند یا علت آن قابل شناسایی یا درمان نباشد، برداشتن طحال می تواند یک گزینه درمانی باشد. در موارد مزمن یا بحرانی، جراحی بهترین راه برای بهبودی است.جراحی برداشتن این عضو می تواند به دو روش باز (سنتی) و روش بسته یعنی با استفاده از لاپاراسکوپی انجام شود که در این صورت بر خلاف روش سنتی تنها یک حفره کوچک بر روی شکم و به منظور تخلیه طحال ایجاد میشود.

گاهی اوقات نیز پزشک از پرتو درمانی برای کوچک طحال استفاده می کند. تا بتواند از جراحی برای برداشت آن جلوگیری کند.

در چه شرایطی برداشتن طحال توصیه میشود؟

اگر بیمار شرایط زیر را تجربه می کند، لازم است برای جراحی برداشتن طحال آماده شود:

• اگر طحال آسیب دیده، بزرگ یا پاره شده
• اگر بیمار به اختلالات خونی مثل کم‌خونی همولیتیک مبتلا است.
• سرطان طحال
• ابتلا به کیست طحال
• عفونت شدید مقاوم به آنتی بیوتیک که التهاب طحال را در پی داشته است.

زندگی بدون طحال؟!

بدون طحال می توان زندگی عادی داشت، زیرا بخشی از سیستم لنفاوی کبد، وظیفه این عضو را بر عهده می گیرد. با این حال این کار می تواند خطر ابتلا به عفونت های جدی یا حتی تهدید کننده زندگی را افزایش دهد.

برای کاهش خطر عفونت پس از جراحی لازم است چند واکسن مختلف را دریافت کنید. تزریق واکسن های پنوموکوک (Pneumovax 23)، مننگوکوک و هموفیلوس آنفلوانزا از پنومونی، مننژیت و عفونت های خون، استخوان ها و مفاصل جلوگیری می کند. بعضی از این واکسن ها باید هر چند سال یکبار تجدید شوند. در این مورد با پزشک خود مشورت نمایید.

مصرف پنی سیلین یا آنتی بیوتیک های دیگر بعد از عمل نیز می تواند احتمال عفونت را کاهش دهد.

ورزش کنید

ورزش با افزایش گردش خون، التهاب بدن را کاهش میدهد. از طرفی ورزش به متعادل سازی مایعات در بدن کمک کرده و این یعنی حفظ سلامت طحال.

کنترل استرس

استرس می تواند باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن شود. از طرفی استرس التهاب و مشکلات گوارشی را در پی دارد.  از طرفی استرس می تواند علائم بیماری شما را تشدید کند.

ماساژ با روغن های گیاهی

ماساژ طحال با روغن های گیاهی می تواند به طور طبیعی آن را درمان و با افزایش گردش خون، از بزرگ شدن آن جلوگیری کند. برای این منظور چند قطره از روغن های گیاهی را روی ناحیه طحال بریزید و ماساژ دهید.

چه غذاهای برای طحال خوبه؟

یک راه دیگر برای کنترل بیماری، حفظ رژیم غذایی سالم است. برای این منظور نکات زیر را مد نظر قرار دهید:

•  بتاکاروتن : بتاکاروتن در سبزیجات خانواده کدو مثل کدو حلوایی یافت میشود و برای سلامت این اندام ضروری است.
• مصرف آنتی اکسیدان بالا، ویتامین و مواد معدنی : این مواد می تواند در کاهش التهاب بدن موثر باشند.
• زنجبیل : مصرف زنجبیل می تواند به جذب مواد مغذی کمک کند. از طرفی مصرف آن می تواند در کاهش سایز طحال نیز موثر باشد.
• فلفل چیلی : این خوراکی سرشار از انواع ویتامین ها و مواد مغذی است که می تواند برای بدن مفید باشد. از طرفی مصرف فلفل به کاهش تورم طحال نیز کمک می کند.
• ویتامین ث : این ویتامین یک آنتی اکسیدان قوی است و مصرف آن می تواند سیستم ایمنی را تقویت و به کاهش رادیکال های آزاد در بدن کمک کند که همه این موارد برای کنترل طحال بزرگ شده مفید  هستند.

غذاهای مضر برای طحال بزرگ

به همین ترتیب مصرف غذاهای مضر میتواند وضعیت طحال را بیشتر از پیش تشدید کند. بنابراین مصرف خوراکی های زیر را تا حد ممکن کاهش دهید:

• آلرژن ها
• محصولات حیوانی بی کیفیت
• قندها و شیرینی جات
• میان وعده های مضر
• غذاهای فرآوری شده و
• روغن های ناسالم