افتادگی مثانه چیست و چه عوارضی به دنبال دارد؟

افتادگی مثانه (فتق مثانه) یا سیستوسل به جا به جایی یا تغییر مکان مثانه از جای اصلی خود است که این امر در اثر تضعیف عضلات حمایت کننده مثانه روی میدهد. مثانه در قسمت لگن قرار دارد و عضوی توخالی است که وظیفه نگهداری از ادرار را برعهده دارد. مثانه در حالت عادی همزمان با تکمیل ظرفیت فشاری را وارد می کند که باعث می شود، فرد احساس نیاز به تخلیه داشته باشد. (در زنان دیواره جلویی واژن از مثانه حمایت می کند.) در اثر عوامل مختلفی مانند افزایش سن، زایمان و … عضلات نگهدارنده مثانه ضعیف شده و ممکن است مثانه دچار افتادگی شود و یا حتی به سمت پایین نزول کند. (در زنان در اثر نزول مثانه به داخل واژن افتاده و یا به آن فشار وارد می کند.)افتادگی مثانه در زنان می تواند 4 درجه مختلف داشته باشد که عبارتند از :

• درجه 1 : تنها قسمت کوچکی از مثانه وارد واژن شده است.
• درجه 2 : مثانه به اندازه ای نزول کرده که وارد دهانه واژن شده است.
• درجه 3 : مثانه از دهانه واژن خارج می شود.
• درجه 4 : مثانه کاملاً از واژن خارج می‌شود. (این وضعیت اغلب با افتادگی سایر اعضای داخلی لگن مانند افتادگی رحم، رکتوسل (بیرون‌زدگی قسمتی از رکتوم به درون واژن) و انتروسل (نوعی فتق حاوی روده) همراه می شود.)

یکی از علت افتادگی مثانه یبوست مداوم است، برای این منظور باید مصرف خوراکی های فیبر دار را در رژیم غذایی خود بگنجانید.

• زایمان طبیعی : زایمان به خصوص زایمان های متعدد می تواند فشار قابل توجهی را به عضلات بدن و ناحیه لگن وارد می نماید، که موجب افتادگی مثانه می شود.
• یائسگی : هورمون استروژن که تا قبل از یائسگی در بدن زنان ترشح می شود، وظیفه حفظ  قدرت و سلامت عضلات ناحیه واژن را برعهده دارد. استروژن پس از یائسگی به میزان بسیار اندکی ترشح می شود و همین امر تضعیف عضلات را در پی دارد.
• وارد آمدن فشار زیاد به مثانه : از جمله عواملی که موجب آسیب به این عضلات می شود، می توانیم به بلند کردن اجسام سنگین، زور زدن به هنگام دفع، ابتلا به بیماری هایی که با سرفه طولانی مدت (ابتلا به بیماری هایی نظیر آسم) همراه است و یبوست مزمن اشاره کنیم.
• ژنتیک : برخی از زنان به صورت ژنتیکی دچار شل بودن عضلات کف لگن هستند که این امر در طول زمان به افتادگی مثانه می انجامد.
• سبک زندگی : در برخی موارد سبک زندگی غلط و انجام ندادن فعالیت های بدنی و ورزش به شل شدن عضلات می انجامد اما سن فرد نیز در این امر تاثیرگذار است.
• عمل هیسترکتومی : این جراحی که همان خارج نمودن رحم است می تواند به از بین رفتن دیواره نگهدارنده مثانه بیانجامد و موجب افتادگی آن شود.

مهمترین علائم افتادگی مثانه عبارتند از :

• درد در ناحیه‌ لگن یا کمر
• بیرون زدن بافت از واژن (این بافت معمولاً دردناک بوده و ممکن است خونریزی کند.)
• احساس وجود بافتی توپ مانند در واژن
• اختلال در ادرار کردن؛
• شب ادراری زیاد
• دفع ادرار ناقص (ممکن است حس کنید ادرار به طور کامل تخلیه نشده است.)
• بی‌ اختیاری استرسی (نشت ادرار در هنگام عطسه، سرفه یا فشار بر مثانه)
• ابتلا به عفونت مثانه
• مقاربت دردناک (دیسپارونیا)

این علائم در تمامی زنان یکسان نیست و افراد با توجه به درجه افتادگی مثانه علائم مختلفی را تجربه می کنند،در برخی موارد زنان مبتلا به افتادگی مثانه از نوع درجه 1 هیچ یک از این علائم را ندارند. ولی لازم است در صورت مشاهده  هر یک از این نشانه های بیماری سریعاً برای درمان اقدام کنید، زیرا افتادگی مثانه اغلب با سایر افتادگی ها همراه می شود و می تواند مشکلات متعددی را برای فرد ایجاد نماید.

• مشکلات ادراری
•  ناراحتی و درد
• بی‌اختیاری ادرار استرسی یعنی بی اختیاری می تواند در اثر عطسه یا سرفه رخ دهد.

• سیستوگرافی : این روش همراه با استفاده از ماده حاجب (تصویربرداری رنگی VCUG) صورت میگیرد و این تصویربرداری با استفاده از اشعه x و همزمان با دفع ادرار صورت می پذیرد. این تصویر به پزشک در تشخیص شکل مثانه و تغییرات آن و بررسی مشکلات ادرار کمک می کند.
• یورودینامیک تصویری : این روش تشخیصی که معروف به تست نوار مثانه است، می تواند نسبت فشار و حجم مثانه را بررسی نماید. این روش معمولاً زمانی انجام می شود که افتادگی مثانه تشخیص داده شده و پزشک نیاز به بررسی بیشتر برای تعیین بهترین روش درمانی دارد.
• سیستوسکوپی : منظور از این روش مشاهده داخل مثانه با اسکوپ است، این روش سرپایی است و معمولاً تصاویر داخل مثانه بر روی مانیتور نشان داده می شود و بیمار نیز می تواند این تصاویر را مشاهده کند.

درمان افتادگی مثانه با توجه به سن، شرایط عمومی، شدت افتادگی مثانه و … روش های درمانی مختلفی را شامل می شود. معمولاً در مراحل اولیه افتادگی مثانه (درجه 1) درمان خاصی توصیه نمیشود تنها بیمار باید  از وارد آوردن فشار زیاد به ناحیه لگن مثل جا به جایی اجسام سنگین خودداری نماید. برخی از روش های درمانی که برای سایر درجات افتادگی مثانه توصیه می شوند، عبارتند از :

دارو جایگزینی استروژن

در مواردی که تضعیف عضلات در اثر کمبود این هورمون باشد از درمان جایگزینی استروژن به منظور تقویت عضلات استفاده می شود، این درمان در برخی از موارد مفید است. این دارو همچنین می تواند در موارد خفیف افتادگی موثر واقع گردد و به بهبود علائم بیماری مانند بی اختیاری ادرار، سوزش ادراری یا تضعیف عضلات واژن از طریق افزایش گردش خون در عضلات کمک نماید.

هورمون استروژن را می توان در قالب داروهای مصرفی مانند قرص یا داروهای موضعی مانند کرم و چسب تهیه نمایید. ولی نوع موضعی این دارو علاوه بر کم خطر بودن، تاثیرات بیشتری نیز دارد. مصرف این دارو در ناحیه واژن و پیشاب را می تواند تاثیرات بسزایی در درمان داشته باشد.

پساری

این روش شامل قرار دادن دستگاهی داخل واژن است که از این طریق مثانه بتواند در جای خود ثابت بماند. این دستگاه ممکن است دچار عفونت شود به همین منظور باید در فواصل منظمی بیرون آورده شده و ضدعفونی شود و مجدداً جایگذاری گردد. برخ از مدل های پساری توسط شخص قابلیت قرارگیری در داخل واژن دارد و برخی دیگر تنها توسط پزشک جایگذاری می شود.

معمولاً به منظوری پیشگیری از عفونت و یا فرسایش دیواره واژن توسط پساری همزمان با آن از کرم استروژن نیز استفاده می شود. برخی از زنان با استفاده از این دستگاه احساس ناراحتی می کنند.

ورزش

انجام ورزش باید از نوع سبک باشد یعنی انجام ورزش هایی که همراه با بلند کردن اجسام سنگین است به شدت برای این بیماری مضر خواهد بود، اما انجام ورزش هایی سبک نظیر کگل که موجب تقویت عضلات ناحیه لگن می گردد می توانند تا حد قابل توجهی در درمان افتادگی مثانه موثر باشد. از این ورزش می توان برای درمان انواع درجات این بیماری استفاده نمود.

عمل افتادگی مثانه

در موارد شدید افتادگی مثانه نیاز به انجام جراحی خواهد بود. این جراحی همراه با مصرف داروهای بیهوشی یا بی حسی موضعی و از طریق واژن صورت می گیرد. هدف از این جراحی محکم نمودن مثانه در جای خود است که توسط برشی در دیواره واژن ناحیه پایین افتاده محکم می شود. برای محکم نگه داشتن مثانه در جای خود از مش جراحی استفاده می شود؛ مش جراحی ورقه ای بافت شده از جنس پلیمر های مصنوعی یا طبیعی است که می تواند به صورت دائمی در بدن باشد و یا جذب شود. در برخی موارد ممکن است خطرات استفاده از این مش در بافت بین مثانه و واژن بیشتر از مزایای آن باشد. البته در برخی موارد نیز استفاده از مش مفید است. در نتیجه پزشک باید قبل از انجام این عمل بیمار را از خطرات و عوارض این روش آگاه نماید.

اغلب پس از 6 هفته می توان به فعالیت های روزمره خود بازگشت اما انجام اقدامات پیشگیرانه و مراقبتی تا 6 ماه لازم است. تا 2 ماه پس از عمل جراحی باید از برقراری رابطه جنسی پرهیز نموده و مصرف مایعات را نیز افزایش دهید.

تزریق کلاژن

یکی دیگر از راهکارهای تقویت این عضلات، افزایش سایز آن از طریق تزریق کلاژن است که می تواند تا حدی در بهبودی این بیماری اثر گذار باشد.

تحریک الکتریکی

برای انجام این روش پزشک از یک پروب مخصوص عضلات کف لگن و واژن استفاده میکند، که جریان الکتریکی کوچکی را به عضلات ارسال می کند، این جریان می تواند عضلات را منقبض نماید و موجب تقویت آنها شود. نوعی دیگر از این تحریک الکتریکی با تهاجم کمتر به منظور تحریک عصب زهاری (پاندندال) نیز وجود دارد.

بیوفیدبک

در این روش می توان توسط حسگر فعالیت های عضلات کف لگن و واژن را بررسی نمود. در واقع ممکن است پزشک تمریناتی را به منظور تقویت عضلات در این ناحیه تجویز نماید و توسط این حسگر ها انقباضات عضلانی در طول تمرینات را نظارت کند، یعنی پزشک می تواند از این طریق  به مفید یا بدون کاربرد بودن تمرینات برای تقویت عضلات پی ببرد.

از توصیه های مفید برای پیشگیری از افتادگی مثانه می توانیم به این موارد اشاره کنیم :

• جلوگیری از یبوست : یکی از علت افتادگی مثانه یبوست مداوم است، برای این منظور باید مصرف خوراکی های فیبر دار را در رژیم غذایی خود بگنجانید.
• اجتناب از زور زدن هنگام اجابت مزاج
• پرهیز از حمل و جا به جایی اشیاء سنگین
• کاهش وزن
• انجام تمرینات کگل
• آموزش های لازم قبل از بارداری به منظور جلوگیری از آسیب‌های عضلات و بافت‌های نگهدارنده لگن