شب ادراری در کودکان ( علائم، علت و درمان)

بی اختیاری در کنترل ادرار (enuresis) یا ناتوانی در دفع ادرار به شب ادراری کودکان می انجامد. بی اختیاری در کنترل مثانه در کودکان زیر 3 سال امری طبیعی محسوب می شود. ولی با رشد کودکان توانایی کنترل مثانه نیز در آنها ایجاد می شود. اما زمانی که مثانه از این ویژگی، یعنی قابلیت کنترل برخوردار نباشد، ممکن است مقداری رطوبت نفوذ پیدا کرده و بی اختیار خارج شود. بی اختیاری ادراری ممکن است در طول روز و یا شب ها اتفاق افتد. شب ادراری تا قبل از 7 سالگی نیازی به نگرانی ندارد، زیرا همچنان رشد مثانه ادامه دارد.

از بی اختیاری ادراری با اصطلاح فانتزی زگیل خواب نیز یاد می شود. بی اختیاری به دو دسته زیر تقسیم می شود :

• بی اختیاری اولیه : این نوع از بی اختیاری مربوط به دوره ای است که کودک، آموزش کامل را در این مورد ندیده باشد.

• بی اختیاری ثانویه : این نوع از بی اختیاری در کنترل ادرار زمانی روی میدهد که کودک شما توانایی کنترل خود را داشته ولی ناگهان این توانایی را از دست داده است.

توجه داشته باشید همیشه بی اختیاری ادراری در طول شب ایجاد نمی شود، بلکه امکان وقوع آن در طول روز نیز وجود دارد.

مطالعه بیشتر: درمان عفونت گوش در کودکان

علت دقیق بی اختیاری یا شب ادراری کودکان مشخص نیست، اما معمولاً یک علت یا مجموعه ای از علل زیر به این مشکل در کودکان می انجامد.

• یبوست : از آنجایی که عضلات کنترل دفع ادرار و مدفوع مشترک است، هنگامی که کودک به مدت طولانی دچار یبوست باشد، ممکن است دچار بی اختیاری ادراری شود.
• دیابت : ممکن است شب ادراری ناشی از دیابت باشد. از علائم این بیماری می توانیم به دفع مقدار زیادی ادرار در یک زمان، افزایش حس تشنگی، خستگی و کاهش وزن با وجود اشتهای خوب اشاره کنیم.
• کمبود هورمون (ADH) در طول خواب : بدن بعضی از کودکان میزان تولید این هورمون بسیار کم است. وظیفه این هورمون کاهش ادرار است.
• آپنه انسدادی خواب : اگر شب ادراری کودک ناشی از آپنه خواب باشد، تنفس او در طول روز با مشکل مواجه می شود. علائم و نشانه های دیگر ممکن است شامل خروپف و خواب آلودگی روزانه باشد.
• مثانه کوچک : ممکن است مثانه به اندازه ای کوچک باشد، که حجم کافی برای نگهداری ادرار را نداشته باشد.
• مشکلات ساختاری در دستگاه ادراری : به ندرت، علت شب ادراری نقص در سیستم عصبی کودک یا سیستم ادراری کودک است.
• مشکل در عصب مثانه : در صورتی که عصب هایی که مثانه را کنترل می کنند به اندازه کافی تکامل پیدا نکرده باشند،توانایی بیدار کردن کودک در طول شب را ندارد به خصوص اگر خواب او عمیق باشد.
• عفونت مجاری ادراری : عفونت مجرای ادرار کنترل ادرار در کودکان را با مشکل مواجه می کند. تغییر رنگ طبیعی ادرار مهمترین نشانه این عفونت است.

سایر علل شب ادراری کودکان عبارتند از :

• خواب بسیار عمیق
• مثانه بیش از حد فعال
• کافئین
• تاخیر در رشد مثانه
• دستشویی نرفتن به اندازه کافی

کافئین دارای خاصیت مدر یا ادرار آور است و مصرف آن به خصوص در شب ها می تواند این مشکل را تشدید نماید.

تحقیقات نشان داده کودکانی با شرایط زیر شانس بیشتری برای ابتلا به بی اختیاری یا همان شب ادراری کودکان دارند.

• کودکان مبتلا به یبوست
• کودکانی که در محیط های پر استرس بزرگ شده و مضطرب هستند.
• کودکانی که عادت منظم دستشویی رفتن ندارند.
• کودکانی که دارای مشکلات رشد فیزیکی هستند.
• کودکانی که در خانواده آنها به خصوص پدر و مادر سابقه شب ادراری وجود داشته.
• کودکانی که دچار اختلال بیش فعالی هستند.

مطالعه بیشتر : افزایش قد کودکان

علائم بی اختیاری ادراری می تواند در هر کودک متفاوت باشد. علامت اصلی شب ادراری کودکان این است که، کودک 5 ساله یا بالاتر حداقل برای 2 بار در هفته رختخواب خود را خیس کند. اما 1 کودک از هر 10 کودک در سن هفت سالگی، یک کودک از 20 کودک در سن 10 سالگی و یک کودک از 100 کودک در سن 15 سالگی هنوز هم حداقل یک مورد شب ادراری مشاهده می شود.

مشکلات احتمالی که بعد از ابتلا به شب ادراری ایجاد می شوند، عبارتند از :

• استرس و احساس خجالت
• بثورات پوستی که ناشی از مرطوب بودن لباس ها بروز می کند.

بسیاری از کودکان ممکن است در طول مدت زمانی مشخص دچار این مشکل شوند. کودکان دختر در مقایسه با کودکان پسر زودتر توانایی کنترل دفع ادرار را پیدا می کنند. از همین روی بی اختیاری در کودکان دختر زودتر تشخیص داده می شود. این مشکل در دختران در سن 5 سالگی شناسایی می شود در صورتی که در کودکان پسر تا 6 سالگی این بیماری تشخیص داده نمیشود. برای شناسایی سریعتر این مشکل می توانید اطلاعات زیر را در اختیار پزشک قرار دهید :

• سابقه شب ادراری در خانواده
• تعداد دفعات دفع ادرار کودک در طول روز
• میزان خوراک فرزند در طول شب
• علائمی مانند سوزش و درد هنگام ادرار کردن
• تیره بودن رنگ ادرار کودک و یا وجود خون در آن
• ابتلا به یبوست
• کودک میزان استرس زیادی را تجربه می کند.

ممکن است برای تشخیص این عارضه در کودک نیاز به معاینه فیزیکی و یا انجام آزمایشاتی مانند آزمایش خون یا ادرار باشد. تا پزشک بتواند مشکلاتی مانند دیابت و یا عفونت را کشف نماید. به علاوه ممکن است پزشک از آزمایشات تصویربرداری از کلیه ها یا مثانه برای مشاهده ساختار دستگاه ادراری استفاده نماید.

بی اختیاری ادراری یا شب ادراری در کودکان در اغلب موارد بدون هیچ درمان خاصی از بین می رود و در واقع نیازی به درمان ندارد. اما در برخی از کودکان این مشکل برطرف نشده و نیاز به درمان دارد. مهمترین روش های درمان شب ادراری کودکان عبارتند از :

• تغییر در مصرف مایعات : ممکن است پزشک توصیه کند، میزان مصرف مایعات در طول روز و یا شب را تغییر دهید. باید میزان مصرف مایعات کودک در طول روز را افزایش دهید تا شب احساس تشنگی نداشته باشد.

• حذف کافئین از رژیم غذایی : کافئین دارای خاصیت مدر یا ادرار آور است و مصرف آن به خصوص در شب ها می تواند این مشکل را تشدید نماید. از خوراکی های حاوی کافئین می توانیم به قهوه، شکلات، چای سیاه، کولا و …اشاره کنیم.
• بیدار کردن کودک شب ها : این برنامه در برخی موارد اجرا می شود تا مثانه کودک خالی شود و امکان شب ادراری نباشد.
• آموزش مثانه : این روش شامل تمرینات خاصی است که موجب می شود، دفع ادرار در طی یک برنامه خاصی انجام پذیرد. تشویق کودک به استفاده منظم از توالت می تواند به کنترل شب ادراری کمک نماید.

• استفاده از آژیر های شب ادراری : این سنسورها به سرعت رطوبت را تشخیص داده و کودک را از خواب بیدار می کنند. در دراز مدت تاثیر این سنسور از دارو هم بیشتر است.
• مشاوره : مشورت با یک درمانگر می تواند به شما در حل کردن مشکلات روحی مانند اضطراب کودکتان کمک نماید.

اگر تغییرات شیوه زندگی و یا مشاوره موفق آمیز نباشد، ممکن است از سایر روش های درمان شب ادراری کودکان استفاده شود.

دارو برای درمان شب ادراری

به عنوان آخرین راه حل، ممکن است پزشک برای یک دوره کوتاه مدت مصرف دارو را تجویز نماید، تا شب ادراری را متوقف کند. انواع خاصی از داروها که می توانند برای درمان شب ادراری کودکان استفاده شوند، به این شرح است :

• دارو دسموپرسین : مصرف این دارو با کاهش تولید ادرار در طول شب به درمان شب ادراری کودکان کمک می کند. لازم است این دارو را مطابق با دستور آن مصرف نمایید و در صورت مشاهده علائمی مانند تب، اسهال یا حالت تهوع از مصرف آن اجتناب نمایید. این دارو به صورت قرص خوراکی در دسترس است و تنها برای کودکان بالای 5 سال قابل استفاده است.
• داروی آنتی کولینرژیک : این دارو به کاهش انقباضات مثانه و افزایش ظرفیت مثانه کمک میکند. به خصوص اگر بی اختیاری ادراری در طول روز نیز وجود داشته باشد. این دارو معمولاً همراه با داروهای دیگر استفاده می شود و به طور کلی زمانی توصیه می شود که درمان های دیگر موثر واقع نشده اند.

گاهی اوقات ترکیبی از داروها بیشتر موثر است. با این وجود هیچ تضمینی وجود ندارد که داروها بتوانند در درمان شب ادراری کودکان موثر باشند.

به یاد داشته باشید شب ادراری ناشی از عدم کنترل فرزندتان بروز می کند، و نباید او را برای این مشکل سرزنش کنید. برای کمک به او نباید حمایت از فرزندتان را فراموش کنید. اگر کودک مضطرب و نگران است او را به بروز احساسات و ترس هایش تشویق کنید. در صورت لزوم، می توانید با پزشک متخصص اطفال درباره استراتژی های اضافی برای مقابله با استرس کودکتان صحبت کنید.کمک به مسئولیت پذیری کودک می تواند به بهبود وضعیت کمک نماید. به طور مثال اگر کودک سن مناسبی دارد و می توانید از او برای شستشوی لباس ها و رختخواب کمک بخواهید. حمایت و درک، فرزندتان می تواند به رفع سریع تر این مشکل کمک نماید.اطمینان خاطر حاصل کنید که کسی از خانواده و دوستان کودکتان را مورد آزار و اذیت قرار نداده باشد. بهداشت را در این مورد فراموش نکنید و می توانید برای این منظور از ورق های پلاستیکی بر روی تخت کودک استفاده نمایید. هنگام خروج از خانه لباس کودک را به همراه داشته باشید و از مصرف طولانی مدت پوشک یا لباس زیر یکبار مصرف اجتناب نمایید.

در صورتی که در شرایط زیر قرار دارید، لازم است برای درمان شب ادراری کودکان اقدام نمایید:

• اگر کودکتان بیشتر از 7 سال سن دارد، و هنوز رختخواب خود را خیس می کند.
• اگر کودک اختیار دفع ادرار را داشته و ناگهان دچار شب ادراری شده است.
• شب ادراری همراه با درد
• تشنگی غیر عادی
• ادرار صورتی یا قرمز
• یبوست

درمان شب ادراری کودکان معمولاً با مراجعه به متخصص اطفال شروع می شود و در صورت لزوم ممکن است به پزشک متخصص اختلالات ادراری (اورولوژیست اطفال یا نفرولوژیست اطفال) ارجاع داده شوید. در اینجا به برخی از نکات که برای مراجعه به پزشک نیاز دارید، می پردازیم.

کارهایی که باید انجام دهید :

• هر گونه علائم و نشانه که ممکن است همراه با شب ادراری وجود داشته باشد، را یادداشت کنید.
• می توانید یک دفترچه تهیه کنید و لیستی از تعداد شب ادراری در طول ماه را به همراه داشته باشید.
• به این نکته توجه کنید که کودک هنگام مراجعه به توالت ادرار می کند یا نه ؟
• میزان مایعاتی که کودک در طول شب مصرف می کند، چه مقدار است ؟
• اطلاعات شخصی کلیدی، از جمله هر تنش یا تغییرات اخیر در زندگی
• بیان هر سابقه خانوادگی شب ادراری، از جمله خواهر و برادر و یا پدر و مادر.
• به یاد داشتن تمامی داروها، ویتامین ها، گیاهان و مکمل های دیگر که فرزند شما مصرف می کند همراه با دوز آنها.

برخی از سوالات اساسی که باید از پزشک بپرسید، عبارتند از :

• روش های درمان شب ادراری کودکان چیست و چه توصیه ای دارید؟ آیا این مشکل عوارض جانبی دارد؟
• جایگزین روش اصلی درمان شب ادراری کودکان که پیشنهاد می کنید وجود دارد؟
• آیا باید مصرف مایعات در کودک محدود شود؟

سوالاتی که پزشک می پرسد :

• آیا سابقه خانوادگی شب ادراری دارید؟
• مشکل شب ادراری در فرزند شما دائمی بوده و یا اخیرا آغاز شده است؟
• چند بار در هفته شب ادراری تکرار می شود ؟
• بی اختیاری ادراری در طول روز هم وجود دارد ؟
• آیا کودک دچار بی اختیاری مدفوع نیز می باشد؟
• آیا کودک شما هنگام ادرار از درد یا سایر علائم شکایت دارد؟
• آیا فرزند شما در معرض تغییرات حیاتی زندگی و یا تنش های دیگری است؟