هر چیزی که در مورد زایمان زودرس باید بدانید: علت ، علائم، پیشگیری و درمان

اگر زایمان قبل از هفته 38 ام بارداری رخ دهد با عنوان زایمان زودرس شناخته می شود.  منظور از زایمان زودرس شروع درد های زایمان به صورت غیر طبیعی و به غیر از زمان واقعی زایمان است. اگر زایمان بین هفته های 37-34 بارداری باشد در اغلب موارد نیازی به مراقبت های ویژه برای نوزادان نخواهد بود و نوزادان مثل سایرین طبیعی خواهند بود اما در صورتی که زایمان قبل از 26 هفتگی  ( 6 ماهگی ) باشد و نوزاد وزنی کمتری 750 گرم داشته باشد، دچار عوارض گوناگونی شده و حتی در مواردی امکان راه رفتن، صحبت کردن و … را نیز ندارد. اما خوشبختانه می توان گفت بیشتر از 70% از زایمان های زودرس بین هفته های 37-34 بارداری رخ میدهد و مشکل جدی برای نوزاد ایجاد نمی کند.اغلب نوزادان حاصل از زایمان زودرس مشابه سایر نوزادان رشد می کنند اما سلامت آن متوجه خطر بیشتری در مقایسه با نوزادان به موقع متولد شده می باشد. این نوزادان بیشتر از سایرین در معرض اوتیسم، ناتوانی‌های ذهنی، فلج مغزی، مشکلات ریوی، نابینایی و ناشنوایی و … قرار دارند.

رفتار های پر خطر که باعث زایمان زودرس می شود ؟

• نوشیدن الکل و استعمال سیگار
• عدم رعایت رژیم غذایی صحیح به خصوص مادرانی که به دیابت بارداری مبتلا هستند.
• فعالیت های سنگین و حمل و جابه جایی اشیاء سنگین
• بی توجهی به افزایش وزن در این دوران
• قرار گرفتن در معرض آلودگی های خاص محیطی
• عدم مراقبت از خود و سرباز زدن از مراجعه به پزشک

اغلب نوزادان حاصل از زایمان زودرس مشابه سایر نوزادان رشد می کنند اما سلامت آن متوجه خطر بیشتری در مقایسه با نوزادان به موقع متولد شده می باشد.

در حال حاضر نمی توان علت دقیق و مشخصی برای این مشکل بیان نمود، اما علل مختلفی وجود دارد که می تواند در ایجاد این اختلال نقش داشته باشد، مهمترین علت زایمان زودرس  به این شرح است:

عوامل اکتسابی

• سابقه خانوادگی زایمان زودرس
• خانم های با قد کوتاه  ( افزایش احتمال )
• وزن زیاد یا کم مادر( افزایش احتمال )
• بارداری در سنین کمتر از۱۷ سال و بیشتر از۳۵ سال
• سیاه پوستان ( افزایش احتمال )
• کورتاژهای مکرر و غیراصولی
• آسیب  به دهانه رحم در زایمان قبلی و یا عمل جراحی بر روی دهانه رحم علت زایمان زودرس است.

عوامل حین بارداری

• افت آب بدن
• جفت سرراهی
• نقص های مادرزادی جنین
• زیاد بودن مایع احاطه کننده جنین (آمنیوتیک بیشتر از حد)
• عیوب ژنتیکی رحم مثل رحم دو شاخ یا کوتاهی دهانه رحم
• بارداری از روش IVF
• فاصله کم بین بارداری ها ( کمتر از 6 ماه)
• عفونتهای مثل عفونت لثه و دندان
• ابتلا به بیماریهای مزمن مثل آسم و هپاتیت
• باز شدن و کش آمدن بیش از حد رحم در بارداری های چند قلویی
• عفونتهای دستگاه تناسلی که  درمان نشده
• استفاده از مواد مخدر
• مصرف الکل یا استعمال دخانیات
• ایستادنهای طولانی مدت ، شب کاری
• عدم رعایت تغذیه سالم
• دعواهای خانوادگی و استرس ، مرگ و میر و یا بیماری اقوام نزدیک
• آزار جنسی

مهمترین علائم زایمان زودرس به این شرح است:

• ایجاد دردهایی مشابه درد های قاعدگی ، فشار در لگن و یا کمر درد
• انقباضات رحمی : توجه داشته باشید این انقباضات از هفته اول بارداری تا آخرین هفته وجود دارد، ولی نامنظم و با شدت کم هستند به علاوه این انقباضات در موقع فعالیت، عمل زناشویی نیز ایجاد میشود ولی منجر به باز شدن دهانه ی رحم نمی گردد.
• پارگی کیسه آب نوزاد  (از مهمترین علائم زایمان زودرس)
• افزایش ناگهانی ترشحات و خونریزی از واژن
• کاهش حرکات جنین
• عفونت ادراری

در صورت مشاهده هر یک از این علائم زایمان زودرس سریعاً مثانه خود را تخلیه کرده و مایعات بنوشید و پهلو دراز بکشید، در اسرع وقت پزشک خود را مطلع نمایید.(تعداد انقباضات در طول یک ساعت را بشمارید.)

در برخی از نوزادان زودرس عوارضی ایجاد می شود که البته این مشکلات و بیماری ها برای همه ی نوزادان زودرس رخ نمی دهد، ولی خطر ابتلا به این عوارض برای این نوزادان بیشتر است. البته بروز این مشکلات بستگی به وزن نوزاد هنگام تولد دارد. برخی از عارضه ها و اختلالات کوتاه مدت بوده و برخی دیگر تا سال ها کودک شما را درگیر خواهد نمود.

عوارض کوتاه مدت

• مشکلات تنفسی به علت عدم رشد کامل ریه ها
• مشکلات قلبی آرتروسکوپی مجاز (PDA) : مجرای شریانی باز در دوران جنینی شریان ریوی چپ را به آئورت نزولی متصل می کند و معمولاً بعد از تولد خود به خود بسته می شود، در برخی از نوزادان به خصوص نوزادان نارس این مجرای بسته نشده و نیاز به درمان دارد.
• فشار خون پایین (افت فشارخون)، در این حالت نوزاد نیاز به تزریق خون دارد.
• خونریزی مغزی : اکثر خونریزی در نوزادان به میزان کمی است که تاثیرات کوتاه مدت دارد ولی اگر این خونریزی زیاد باشد، موجب آسیب دائمی به مغز می گردد.
• مشکلات کنترل دما : دمای بدن نوزادان زودرس بسیار کمتر است زیرا ذخیره چربی در بدن آنها کم است و قادر به گرم کردن بدن نمی باشد. که در این صورت ممکن است نوزاد به دنبال کاهش فشار خون و کاهش دمای بدن به هیپوترمی ( سرمازدگی) مبتلا گردد. به همین دلیل نوزادان زودرس نیاز به دریافت گرما می باشند.
• کم خونی : این نوزادان اغلب به علت فقدان گلبول های قرمز خون دچار کم خونی میشوند.( اغلب نوزادان در ماه های اول تولد دچار این مشکل می شوند ولی نوزادان زودرس بیشتر در معرض خطر این امر قرار دارند.)
• مشکلات دستگاه گوارش :انتروکولیت نکروزان وضعیتی بالقوه جدی در نوزادان نارس ( بیشتر در این نوع نوزادان ایجاد می شود.) است که با درجات مختلفی ظاهر می شود که شامل آسیب مخاطی، نکروز تمام ضخامت و پارگی روده می باشد.در نوزادان نارسی که تنها از شیر مادر تغذیه می کنند، احتمال این آسیب بسیار کمتر است.
• زردی نوزاد : زردی در نوزادان به معنی تغییر رنگ چشم و پوست به زرد است که ناشی از بالا رفتن سطح بیلی روبین (یک ماده زرد رنگ از کبد یا گلبول قرمز) در خون رخ میدهد.این وضعیت در نوزادان نارس بسیار رایج است.
• مشکلات متابولیسم : در برخی از نوزادان نارس ممکن است قند خون به شکل غیر طبیعی افزایش یابد،زیرا در این بدن نوزادان گلوکز به میزان کمتری ذخیره شده است.به علاوه این نوزادان در تبدیل گلوکز ذخیره شده خود به فرم های قابل استفاده و فعال گلوکز مشکل دارند.
• مشکلات سیستم ایمنی : مشکلات سیستم ایمنی بدن میتواند ریسک ابتلا نوزاد به انواع عفونت ها را افزایش دهد.

عوارض بلند مدت

برخی از عوارض که ممکن است تا سال ها همراه فرزند شما به باشد، به این شرح است:

• فلج مغزی، اختلال جنبشی، تنش عضلانی وضعیت هایی هستند که می تواند به علت عفونت، جریان خون ناکافی یا آسیب مغز نوزادان در اوایل دوران بارداری یا در اثر زایمان زودرس ایجاد شود.
• اختلالات یادگیری
• مشکلات دید نوزادان نارس : ممکن است نوزاد به رتینوپاتی یا مشکلات شبکیه مبتلا شود، در گذشته این مشکل ناشی از استفاده بیشتر از حد از اکسیژن در دستگاه هایی با که نوزاد متولد شده را در آن قرار میدادند که البته در حال حاضر این مشکل حل شده است. رتینوپاتی نوزاد ممکن است منجر به  جداشدگی شبکیه، خونریزی زجاجیه، انحراف چشم، تنبلی چشم و نزدیک بینی شود.
• مشکلات شنوایی
• مشکلات دندانی : فرسودگی دندان ها و یا تغییر رنگ آنها
• مشکلات رفتاری و روانی و یا تاخیر در رشد

این نوزادان بیشتر از سایرین نیازمند مراقبت های بهداشتی هستند زیرا احتمال ابتلای آنها به انواع بیماری ها نظیر عفونت، آسم و … بیشتر است به علاوه نوزادان نارس در معرض خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزادان (SIDS) قرار دارند.

عواملی که خطر ایجاد زایمان زودرس را افزایش میدهند به این شرح است:

• بارداری چند قلویی
• داشتن سابقه زایمان زودرس قبلی
• مادران مبتلا به اختلالات رحمی مثل کوتاه بودن دهانه رحم
• عفونت های دستگاه ادراری
• عفونت های منتقله از راه جنسی
• برخی از عفونت های واژن، مانند واژینوز باکتریایی
• فشار خون بالا
• خونریزی از واژن
• برخی از اختلالات رشد در جنین
• بارداری ناشی از لقاح آزمایشگاهی
• کم وزنی یا چاقی قبل از بارداری
• دوره کوتاه مدت بین بارداری (کمتر از 6 ماه بین تولد و شروع بارداری بعدی)
• وضعیتی که جفت آن در پایین ترین قسمت رحم رشد می کند و تمام یا بخشی از دهانه رحم را پوشش می دهد
• در معرض خطر پارگی رحم (هنگامی که دیواره رحم باز می شود) :در صورتی که سابقه زایمان سزارین و یا عمل برداشت فیبروم رحم داشته اید، احتمال پارگی رحم وجود دارد.
• دیابت (قند خون بالا) و دیابت حاملگی (که فقط در دوران بارداری رخ می دهد)
• مشکلات لخته شدن خون

برخی از راهکار های درمان زایمان زودرس به این شرح است :

• سرکلاژ سرویکس : یکی از راهکار های پیشگیری از زایمان زودرس که در برخی موارد توسط پزشک توصیه می شود ، سرکلاژ سرویکس یا عمل بستن دهانه ی رحم است این عمل در مواقعی که سرویکس بیشتر از حد گشاد باشد، انجام می گیرد. در این روش گردنه رحم بسته شده و زمان زایمان بخیه ها باز می شود.
• مایعات داخل وریدی : هرچقدر میزان مایعات و آب بدن بیشتر باشد تعداد انقباضات کاهش یافته و احتمال زایمان زودرس کاهش می یابد.
• مصرف آنتی بیوتیک : اگر زایمان زودرس ناشی از عفونت باشد، پزشک جهت پیشگیری از انتقال عفونت به جنین مصرف آنتی را تجویز می کند.
• کورتیکواستروئیدها : این دارو در هفته 24 تا 34 بارداری تزریق می شود و کارکرد آن کمک به تکامل ریه های نوزاد است. ( بعد از هفته 34 ریه های نوزاد به تکامل رسیده اند.)
• سولفات منیزیم : مصرف این دارو به علت پیشگیری از فلج مغزی نوزاد است و برای نوزادانی که پیش از هفته 32 بارداری متولد شده اند، کاربرد دارد.
• توکولیتیک ها : مصرف این دارو انقباضات رحمی را به طور موقت کاهش میدهد تا از زایمان زودرس پیشگیری کند، البته این دارو تنها قادر است زایمان را تا چندین روز به تعویق اندازد.( مصرف این دارو برای مادران با فشار خون بالا توصیه نمی شود.)

با انجام درمان های ذکر شده، زایمان زودرس حدود سی درصد کاهش می یابد اما در ده درصد موارد، زایمان زودرس بعد از یک هفته اتفاق می افتد.

انجام برخی از راهکار ها می تواند تا حدی زیادی از تولد نوزاد نارس پیشگیری نماید، برخی از این راهکار ها به این شرح است:

• در طی دوران بارداری به هیچ وجه ارتباط خود را با پزشک معالج قطع نکنید. تا اطلاعات دقیق از رشد جنین و اطلاعات بدنی او داشته باشید.
• در این دوران بهتر است از مصرف هر نوع دارویی (داروهای شیمیایی و یا سنتی ) بپرهیزید و یا حداقل قبل از مصرف آنها با پزشک خود مشورت نمایید.
• پیروی از یک رژیم سالم شامل گوشت ماهی می تواند تاثیرات زیادی در پیشگیری از این امر داشته باشد.
• وزن خود را در حد نرمال قرار داده و بیشتر از حد چاق نشوید.
• از استعمال دخانیات و قرار گرفتن در معرض آن بپرهیزید.
• درمان هرگونه عفونت از جمله لثه و دندان ها و یا عفونت های دستگاه تناسلی قبل از اقدام به بارداری الزامی است.
• اقدام به بارداری در سن مناسب ( بعد از 18 و قبل از 36 سالگی) بسیار حائز اهمیت است.
• تامین آب بدن به مقدار کافی
• حداقل 18 ماه فاصله بین بارداری ها رعایت شود
• مصرف مکمل ها و ویتامین ها به میزان کافی ( عدم مصرف فولیک اسید موجب جداشدن جفت شده که زایمان زودرس را در پی دارد.) تاثیر بسزایی در پیشگیری از زایمان زودرس دارد.
• تعداد وعده هایی غذایی خود را افزایش دهید.
• عدم احتباس ادرار ( زیرا انقباضات رحمی را افزایش میدهد.)
• استراحت کافی و پرهیز از ایستادن به مدت طولانی